03:45 - 30/11/2019

ناوچەکە لە چاوەڕوانی نوسخەی دووەمی داعشدا‌

پەیسەر

 نوسینى: ئانا بۆرشفسكایا

وەرگێرانی: ئەرسەلان تۆفیق
كاتێك دۆناڵد ترەمپ بڕیاری كشانەوەی سەربازەكانی وڵاتەكەی دا لە رۆژئاوای كوردستان، بەو كارە پشتی لەو كوردانەكرد كە هاوپەیمانێكی ڕاستگۆو بەهێزی بوون لەدژایەتیكردن و دەرپەڕاندنی داعش لەو وڵاتەدا. لە لایەكی دیكەشەوە ڕێگەی بۆ سوپای تركیا كردەوە كە پەلاماریان بدات و بیەوێ بچێتەناو خاكەكەیانەوە، بەهاتنە پێشەوەی ئەم گۆڕانكارییانە شارەزایان پێشبینی سەرهەڵدانی گروپێكی دیكەی تیرۆرستیی دەكەن لەو ناوچەیەدا  كە هەندێك ناویان لێناوە نوسخەی دووەمی داعش.

جێۆپۆلەتیكی عێراق و كاریگەریی بڕیارە چارەنووسسازەكان

بەدەر لە دەراوێشتە ئەخلاقی و سیاسی و ئابوورییەكانی ئەو بڕیارە،  گۆڕانكارییەكانی دوای ئەو رووداوانە مەترسیدار دەكەونەوە، تێڕوانینی سەرجەم دۆست و دوژمنەكانی ئەمریکا دەگۆڕێت، بەتایبەتی كاریگەریی زۆر لەسەر ئیدارەكەی ترەمپ دادەنێ لەڕووی ئیدارەدانی دۆسیەی ئاسایشی نەتەوەییەوە كە لە ساڵی 2017 ەوە دایڕشتووە. گریمانەی بەركەوتنەكانیش بۆ ئەو هێزانە دەبـێ كە ئێستە لەسەر خاكی سوریدا كاردەكەن ئەوانیش كارەكتەرەكانی روسیا و ئێرانن، كە ئەوانیش پێكەوە هاوپەیمانن.

ئەگەر سەرنج لە پاشەكشێكانی ئەمریکا بدەین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەوا دەگەینە ئەو باوەڕەی كە پاشەكشە لەعێراقیش گریمانەیەكی بەهێز دەبێ لە داهاتوویەكی نزیكدا. هەرچەندە لەم چەند رۆژەدا ژمارەیەك لە هێزەكانی لە سوریاوە پاشەكشە پێكردووە بەرەو عێراق، بەبیانووی قەڵاچۆكردنی تیرۆر و گوایە بە ڕەزامەندی حكومەتی بەغدا ئەو كارەی كردووە، بەڵام سەرجەم چاودێران باوەڕیانوایە هەڵوێست و جموجوڵەكانی ئەمریکا لەم دواییانەدا ئاڵۆزن، بۆ ئەوەی ئێمە بتوانین شتێك لەو جموجوڵانەی ئەمریکا تێبگەین پێویست دەكات سەرنجێك بخەینە سەر ڕێكەوتن و جیپۆڵەتیكی عێراق، بەتایبەت ئەوانەی كە پەیوەندییان بە روسیاوە هەیە. بۆ ئەوەی لەو ڕێگەیەوە بزانین هەنگاوەكانی ترەمپ لە كشانەوەی هێزە سەربازییەكانی وڵاتەكەیدا چ هەنگاوێكی ترسناكی هاویشتووە.

روسیا و عێراق و رۆژئاوای كوردستان
پێش هەموو شتێك دەبێ ئەوە بزانین كە هێزی نەرم و بەرجەستەی روسەكان لە هەموو ڕەهەندەكانی ستراتیژییەتی عێراقدا هەیە، ماوەیەكی زۆر بەئاشكرا بینراوەكرملین لە بواری وزەدا هاوكاری زۆری عێراقی كردووە، لە دروستكردن و پەرەپێدانی دەزگا ئەمنیەكانیدا ڕۆڵی هەبووە، دەستی بە دەزگای ڕاگەیاندن و میدیای عێراقەوە بووە، ئێستاش كاتێك سێرگی لاڤرۆڤی وەزیری دەرەوەی روسیا پێشوازیی لە محەمەد عەلی وەزیری دەرەوەی عێراق كرد لە مانگی كانوونی دووەمی 2019  دا پێی گوتووە ئێمە گرنگی زۆر دەدەین بە پەیوەندی ئابووریی و بازرگانی و پەرەپێدانی وەبەرهێنان نێوانمان. كاتێكیش لاڤرۆڤ سەردانی بەغدای كردەوە  باڵیۆزی عێراق لە مۆسكۆ حەیدەر مەنسور گوتوویەتی: ئەو سەردانە تەنیا بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات نییە، بەڵكو بۆ ڕێكخستنی كێشەكانی ناوچەكەشە. لاڤرۆڤ لەمانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵدا هاتە بەغدا و پاشان هەولێر، لەو سەردانەدا ئەو بەرپرسە باڵایەی روسیا گوتی: ئێمەو عێراق لەبەرامبەر كێشەی سوریا هاوڕاین.

قەبارەی بازرگانی روسیا لە عێراق
دوای گۆڕانكارییەكانی 2003 روسیا بەردەوام لە بیری گەڕانەوەدا بووە بۆ عێراق،  لەبواری وزەدا قەبارەكەی 10 ملیار دۆلارە، ئەمە لە كاتێكدا لەسەردەمی سەدام حسێندا بەشێك لەو گرێبەستانە هەڵوەشاونەتەوە. روسیا لە ساڵی 2008 دا گرێبەستێكی نەوتیی لەگەڵ عێراق بە بڕی 12.9ملیار دۆلار واژۆكردووە و لەو ڕێگەیەوە دەستی گەشتووەتە بیرەنەوتەكاتی رۆئاوای قۆرنە 2 كە بەگەورەترین بیرە نەوتی جیهان دێتە ئەژمار.

گازپرۆم و پێدانی قەرز بە هەرێمی كوردستان
ساڵی 2012  هەردوو  كۆمپانیای روسی گازپرۆم و لوك ئۆیەل لەڕێی چەند گرێبەستێكەوە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، توانییان مافی گەڕان و دەرهێنانی نەوت بۆ ماوەی 3 ساڵ مسۆگەربكەن. لەبەرامبەر ئەوانیشدا ئەمریکییەكان بەشێوەیەكی لاوەكی و زۆركەم ئەو كارەیان بۆ كراوە، پاساوەكەشی ترسی بواری ئەمنی بووە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بانگهێشتی كۆمپانیای روسنەفتی روسی كردووە تا وەبەرهێنان لە بواری نەوتدا بكات.
هەرچەندە ئەمریکییەكان لە ساڵی 2014 دا سزایان بەسەردا سەپاندووە، رۆسنەفت گرێبەستی لەگەڵ هەولێرو بەغدایش واژۆكردووە، هەروەها روسیا بڕی 3.5ملیار دۆلاری وەك قەرز داوەتە هەرێمی كوردستان.
ئەوەش لەكاتی تەنگەژە ئابووریەكەی كوردستان دا بووەو ئامانجەكەش ئەوەبووە كە كوردەكان ناچار نەبن بە گەڕانەوەی ناچاریی بۆ بەغدا، لە هەمان كاتدا هەرێمی كوردستان مافی ڕاكێشانی بۆرییە نەوتیەكانی هەرێم و بەستنەوەی بە بەندەری جەیهانەوە داوە بە كۆمپانیایەكی روسی و لە هەمان كاتیشدا پرۆژەی ڕاكێشانی بۆریی بۆ گازی سروشتیش خستۆتە بەردەستیان. دەبێت ئەوەش بزانین كە بواری وزە بۆ روسەكان بایەخی زۆر گەورەی هەیە و لە سیاسەتی دەرەكی وڵاتەكەیدا ستراتیژییە، ئەمەش بۆ هەرێمی كوردستان و بەغدا و ئەنكەرەش ڕاستە.

گرێبەستی چەك
مانگی تشرینی یەكەمی 2013 روسیا گرێبەستێكی بەبەهای 2.4 ملیار چەكی داوە بە عێراق، بەڵام دواتر گوتراوە كە گەندەڵی تێدا ئەنجام کراوە بۆیە عێراق ئەو گرێبەستەی هەڵوەشاندووەتەوە. كۆتایی ساڵی 2014 دا واشنتۆن پەیمانی پێدانی فڕۆكەی جەنگیی لە جۆری ئێف 16 و كۆپتەری جۆری ئاپاتچی داوە بە عێراق، بەڵام بە هۆی دەستی دەستیپێكردنی واشنتۆنەوە، حەیدەر عەبادی سەرۆكوەزیرانی ئەو كاتەی عێراق داوای لە ڕوسیا كردووە كە 12 فڕۆكەی جەنگیی بداتە عێراق، ئەویش بە بێ هیچ كۆسپێك رادەستی كردوون.
دوای ئەو هەنگاوەی روسیا فڕۆكەی ئێف 16 كان لە مانگی تەمووزی 2015 دا گەشتنە عێراق، ئەمە لە كاتێكدا عێراق لە ساڵی 2014 دا پێویستی بەو فڕۆكانە هەبوو بەمەبەستی هێرشكردنە سەر هێزە تیرۆرستییەكانی داعش. بەڵام واشنتۆن ئەو داواكارییەی دواخست بۆ مانگی ئابی هەمان ساڵدا، ئەمە لە كاتێكدا چەك و تەقەمەنیەكانی روسیا زۆر بە خێرایی دەگەشتن و پێداویستییەكانی عێراقی پڕدەكردەوە، ئەم دوو رووداوەش هەمووان باسیان لەوە دەكرد كە مامەڵەكردن و پەیوەندییەكانی عێراق لەگەڵ روسەكان سەركەوتووترە  تا لەگەڵ ئەمریکاو پۆتینیان بە نزیكتر لە خۆیان دەزانی.

كردنەوەی نووسینگەی هەواڵگریی لە عێراق
لە مانگی تشرینی یەكەمی 2015 دا دوای ئەوەی مۆسكۆ بڕیاریدا دەستوەردان لە كاروباریی سوریادا بكات، جارێكی تر روسیا لە بەغدا نووسینگەیەكی هەواڵگریی كردەوە. بۆ ئەوەی لە ڕێگەی ئەو نووسینگەیەوە لە گەڵ عێراقییەكان بگۆڕنەوەو لە نزیكەوە ئاگایان لە گۆڕانكاریەكانبێ.
لەو نووسینگەیەدا فەرمانبەری هەواڵگریی ئێرانی و سوریی و روسی هەبوون، ئەمە سەرەڕای هاوكارییە نهێنەیەكانی حزبوڵڵا  كە هاوكاریی ئەو نووسینگەیان دەكرد بە دیاریكردنی پێگەكانی داعش تا فڕۆكەو موشەكەكانی روسیا بیانكەنە ئامانج. هەرچەندە ئەو نووسینگەیە كاری گەورەو گرنگی ئەوتۆی ئەنجام نەدا، بەڵام سەرەتایەكی باشبوو بۆ گەڕاندنەوەی متمانەی نێوان هەردوو وڵات لە بواری هەواڵگرییدا.

میدیای روسی چی كردووە؟
خەڵك گەشتبووە ئەو بڕوایەی كە لایەنی دەستڕۆشتوو لە عێراقدا رووسەكانن نەك ئەمریکا، ئەوەش هۆكارەكەی ئەوەبوو هەرچی پەیمانێكیان پێدابن یەكسەر جێبەجێیان كردووە، رۆژی 1/10/2018 یەكەم سەنتەری رۆشنبیریی روسی - عێراقی  كە لە ساڵی 2003 ەوە دەرگاكانی داخرابوون، لە بەغدا دووبارەكرایەوە. هەر لەو ڕوانگەیەوە كەناڵی RT رۆڵی ئەرێنی كرملینی بە گوێی وڵاتانی عەربیدا دەداو عێراقییەكانیش كردبوویانە سەرچاوەیەكی بەهێزی هەواڵ و زانیارییەكانیان.

لەڕێی ئەو كەناڵەوە خوێنەری وڵاتانی عەرەبی واتێدەگەشتن كە فڕۆكەكانی ڕوسیا بەردەوام بەسەر ئاسمانی سوریاوەن و داعش دەكەنە ئامانج، لە هەمان كاتدا مۆسكۆ خۆی وەك لایەنگریی مافەكانی مرۆڤ لە قەڵەم دەدا بە گەڕاندنەوەی منداڵی ئەو داعشە ڕووسیانەی چووبوونە سوریاو عێراق و لەوێ كوژرابوون. لەوكاتەدا كەناڵە روسیەكە خەریكی بڵاوكردنەوەی ئەو بابەتانە بوو لە عێراق، كەناڵی  الحرە عراق- دەستی بە پەخش كرد كە لەلایەن ئەمریکیەكانەوە بەڕێوەدەبرا و گەندەڵی زانایانی ئاینی بڵاودەكردەوە.
روسیا مافی خوێندنی بۆ ژمارەیەك لە قوتابیانی عێراقی داو لاڤرۆڤ دەیان دیپلۆماتكاری عێراقی بۆ بینینی خولی تایبەت بانگهێشتی روسیا كرد لە ئەكادیمیای دبلۆماتی سەر بە وەزارەتی دەرەوەی روسیا. لە هەمان كاتدا وەزیری خوێندنی باڵای عێراق قوسەی سوهێل یاداشتێكی لێكتێگەشتنی لەگەڵ روسیەكان واژۆكردووە و تیایدا هاتووە پەرە بە پەیوەندییەكان و ئاڵوگۆڕیی زانیارییەكانیان بكەن.

ئەمە لە كاتێكدایە كە عێراقییەكان زۆرتر ئارەزووی خوێندن لە رۆژئاوا دەكەن بەڵام تێچوونی زۆر و نەتوانینی سەفەر و لەمپەرەكانی دیكە زۆرن كە ڕێگرن لەبەردەم ئەو ئاواتەیاندا. سەرەڕای ئەوەش ژمارەیەكی زۆر ئەفسەر لە سوپای عێراقدا بەتایبەتی ئەوانەی كە لەپێش 2003 شارەزاییان هەبووە لە روسیا ڕاهێنانیان كردووە، بە پێچەوانەی نەوەی نوێوە كە بەشێویەكی سەرەكی لەگەڵ ئەمریکیەكان مامەڵە دەكەن.

بەركەوتن لەگەڵ ئێران
مۆسكۆ هەندێجار لە عێراقدا دەكەوێتە بەرامبەر بەرژەوەندییەكانی ئێرانەوە، هەرچەندە روسەكان حەزیان لەوەنیە كە بەپێچەوانەی ئەجێندای ئێران لە عێراقدا كار بكەن، هەردووكیشیان پێكەوە دوژمنایەتی ئەمریکا كۆی كردوونەتەوە بەتایبەتی چەند ساڵە لە دژی بەرژەوەندییەكانی ئەون لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

هەرچەندە ئەو دوو دەوڵەتە چەندین ساڵە یەم بۆچونیان نەبووە، بەڵام لە جەنگی سوریادا ئاستی هاوبەشی و شەراكەتیان ئەوەندە بەرزبوویەوە كەس چاوەڕوانی نەدەكرد.

كامیان گرنگە چین یان روسیا؟
لە هەمان كاتدا بەمەبەستی ئاوەدانكردنەوەو هەستانەوەی، عێراق ویستوویەتی لەگەڵ چیندا هاوكاریی بكات، لەو سەروبەندەشدا چین بە تامەزرۆیی زۆرەوە سەیری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كردووە. بەتایبەتی ئەو بابەتانەی پەیوەندییان بە وزەوە هەیە، بەپێی ئەو ئامارانەی خرانەڕوو، بازرگانی روسیا لەگەڵ عێراق 1.7 ملیار دۆلارەو لەچاو قەبارەی بارزگانی لەگەڵ چین هەر زۆر كەمە كە نزیكەی لە 30 ملیۆن دۆلار، كەچی هەركاتێك بابەتێك دێتە پێشەوەو پەیوەندی بە وزەوە هەبێ عێراق پەنا بۆ مۆسكۆ دەبات نەك پەكین.

عێراق ئەمریکیەكانی ماندووكردووە
سەبارەت بە زۆرێك لە بەرپرسانی ئەمریکی ، ئەوان زۆر هەست بە بێزاریی و ماندووبوون دەكەن لە عێراق، بەڵام ئەمە لای زۆربەی خەڵك نەزانراوە، سەرەڕای كێشەكانی وڵات، هەندێك لە ئازادییەكانی دوای نەمانی رژێم هەناسەی لەبەر بڕیوون. سەدام حسێن دیكتاتۆرێك بوو لەسەر ڕێچكەی ستالین دەڕۆشت، عێراقی بەم رۆژە ترسناكەی ئەمڕۆگەیاند، عێراق ڕووبەڕووی كێشەی گەورە بووەتەوە، لەناو رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا وڵاتێك نابینیتەوە بەو شێوەیە بێت، لەگەڵ ئەوەشدا خەڵك لەناو شوێنی گشتی و لەسەر تەلەفزیۆنەكانەوە بەئاشكرا رەخنە لەسەركردەكانیان دەگرن، ئەمە تەنها لە ئیسرائیل دا بوونی هەیە، یەكێكی دیكە لە ئەرێنیەكانی عێراق ئەوەیە بە پێی ئامارەكان كێشە تائیفی و مەزهەكان كەمیان كردووەو خەڵكیش بە شێوەیەكی گشتی پابەندییان بۆ ولاتی عێراق زیادیكردووە.

پاشەكشەی ئەمریکا كێ دەهێنێتە پێشەوە
بەڵام ئەوەی كە پێویستە ئاماژەی بۆ بكرێت پاشەكشەی هێزەكانی ئەمریکایە لەناوچەكەدا، ئەم كارە هەڵوێستەكانی ئەمریکا دەخاتە ژێر پرسیارەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەمریکا هەر خەریكی خۆخزاندنە ناوخاكی عێراقە. چون هیچ گرەنتیەك نییە كە ئێران نەیەت، ئەویش بۆ بەرەنگاریی ئەو وڵاتە لەوێ ماوەتەوە، هەندێكی دیكە روسیاشی دەخەنە پاڵ، چونکە ئێستا روسیا بووەتەوە یەكێك لە هێزە بەرجەستەو نەیارەكانی ئەمریکا و لەناو ستراتیژیەتی ئەمریکادا حسابی وردی بۆكراوە.

تا كار لەكار نەترازاوە
پێدەچێ ئەم دەستپێكە هەروا بە ئاسانی نەچێتە سەر، ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكان بەمشێوەیە بەردەوامبێ و عێراق بخاتە ڕیزبەندی یەكەمەكانی، ئەوا دەبێ ئەوەی لەبەرچاوبێ شەپۆلی داگیركاریی سەرجەم ناوچەكە دەگرێتەوە، ئەوەی كە ئێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕوو دەدات تەنیا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا قەتیس نابێ و نامێنێتەوە.
ئانا بورشفسكایا – پەیمانگای واشنتۆن