ڕاپۆرتی جیهانی

11:10 - 29/12/2018

سیخوڕی ژماره‌ 007 به‌ریتانیا توانی ئه‌مریكا بهێنێته‌ مه‌یدانی جه‌نگی دووه‌می جیهانییه‌وه‌

پەیسەر

له‌وه‌ته‌ی ئێمه‌ سه‌یری تیڤییه‌كان ده‌كه‌ین، به‌ ڕێكه‌وتیش بووبێت چاومان كه‌وتۆته‌ سه‌ر كه‌سایه‌تی جیمس بۆند.ئایا ئه‌م كه‌سایه‌تیه‌ ته‌نیا دروستكراوی نووسه‌رو ده‌رهێنه‌ره‌ سینه‌ماییه‌كانه‌ یاخود كه‌سایه‌تیه‌كی جه‌ربه‌زه‌ و ئازای نێو دونیای هه‌واڵگری به‌ریتانیا بووه‌؟ ئه‌م كه‌سایه‌تیه‌ له‌ ڕاستیدا هێنده‌ ڕۆمانسی بووه‌ یاخود كه‌سایه‌تیه‌كی ڕه‌ق و دوور له‌ خۆشه‌ویستی بووه‌؟ كه‌سایه‌تی جیمس بۆند چۆن درووستبوو؟ ئه‌مه‌ ئه‌و پرسیارانه‌ی كه‌ ئێوه‌ی خوێنه‌ر به‌ دوایدا ده‌گه‌ڕێن.

چۆن و كه‌ی چیرۆكی ئه‌م سیخوڕه‌ ده‌ستی پێكرد؟

له‌ به‌هاری 1940سه‌رۆك وه‌زیرانی به‌ریتانیا وینستۆن چرچڵ سوپای وڵاته‌كه‌ی تووشی شه‌ڕی مان و نه‌مانی له‌گه‌ڵ نازییه‌كانی ئه‌ڵمانیا هاتبوو، ته‌واو له‌وه‌ دڵنیابووه‌وه‌ كه‌ ته‌نیا ڕاستیه‌ك له‌ ئارادایه‌ ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ ناتوانێت به‌ بێ پاڵپشتی ئه‌مریكا ناتوانێت له‌م جه‌نگه‌ خوێناوییه‌ ڕزگاری ببێت. له‌ ڕاپرسییه‌كدا 80%ی ئه‌مریكییه‌كان دژی ئه‌وه‌ بوون كه‌ ئه‌مریكا به‌شداری شه‌ڕی دژ به‌ هیتله‌ر بكات.هه‌ندێكی دیكه‌شیان ته‌نانه‌ت دژی ئه‌وه‌ش بوون كه‌ خۆراك و كه‌شتی و چه‌ك بنێردرێت بۆ شانشینی یه‌كگرتووی به‌ریتانیا.نه‌ك بۆ پاراستی گه‌له‌كه‌ی به‌ته‌نیا چرچڵ ده‌بوو بۆ پاراستنی ئه‌وروپاش شه‌ڕ له‌ دژی هیتله‌ر بكات.بۆیه‌ پێویستی به‌ كه‌سێك بوو كه‌ ڕای گشتی خه‌ڵكی ئه‌مریكا بگۆڕێت، ئه‌و چالاكییه‌ گه‌وره‌یش پێویستی به‌ كه‌سێكی كارامه‌ بوو.
له‌ ئایاری 1940 هێزه‌كانی به‌ریتانیا كرانه‌ ده‌ره‌وه‌ی كیشوه‌ری ئه‌وروپا له‌ دونكریك، دوابه‌دوای ئه‌وه‌ چرچڵ بازرگانێكی ملیۆنێری كه‌نه‌دی به‌ ناوی ولیام ستیفنسۆنی ته‌مه‌ن 43 ساڵ  پێشتر ئه‌فسه‌ربووه‌ له‌ سوپا و خاوه‌نی زمانێكی لووس بوو. ڕه‌وانه‌ی ئه‌مریكا كرد.


ولیام ستیفنسۆن به‌ پاسپۆرتێكی ساخته‌وه‌ كه‌ ده‌زگای هه‌واڵگری به‌ریتانیا(MI6) بۆی درووستیكردبوو.گه‌یشته‌ ئه‌مریكا و له‌وێ وه‌كو بازنه‌ی په‌یوه‌ندی نێوان هه‌واڵگری به‌ریتانیا و ئه‌مریكا خۆی ناساند، پاشان سه‌ردانی كۆشكی سپی كرد و چاوی كه‌وت به‌ فرانكلین رۆزفلتی سه‌رۆكی ئه‌مریكا.سه‌رۆكی ئه‌مریكا به‌ جۆرێك نیگه‌رانی بارودۆخی به‌ریتانیا بوو، ولیام ستیفنسۆن ترسی لێ نیشت.
ولیام ستیفنسۆن كاتێك له‌ ئه‌مریكا ئه‌وه‌ی به‌دیكرد كه‌ هیچ هه‌ماهه‌نگییه‌ك له‌ نێوان سیخوڕان و نه‌هێشتنی سیخوڕان نییه‌.بۆیه‌ به‌نوێنه‌رایه‌تی له‌نده‌ن دوای ماوه‌یه‌كی كه‌م هه‌ستا به‌ دامه‌زراندنی ناوه‌ندێكی سیخوڕی له‌ نێوان ئه‌مریكا و به‌ریتانیا بۆ سیخوڕی و رێكلامی نهێنی و كاركردن دژی ده‌زگا سیخوڕییه‌كانی دیكه‌.
ئه‌و كاته‌ی ولیام ستیفنسۆن به‌مكاره‌ هه‌ستا كه‌م كه‌س هه‌بوون بتوانن خۆیان له‌ كارێكی به‌وجۆره‌ سه‌رقاڵ بكه‌ن، بۆیه‌ دواتر له‌ ڕێگه‌ی كاره‌كانییه‌وه‌ بووه‌ شایسته‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ ناوی بچێته‌ ناو په‌رتووك و سه‌ر شاشه‌ی سینه‌ماكانه‌وه‌ (كه‌ ڕۆشتیش).

دیلی جه‌نگ و داهێنه‌رێكی بلیمه‌ت

ستیفنسۆن پیاوێكی باڵا كورت و خاوه‌نی ماسولكه‌یه‌كی به‌هێز زۆرجار وه‌كو یاریزانانی یاری بۆكسێن ده‌رده‌كه‌وت، ئه‌و قژێكی خۆڵه‌مێش و چاوێكی كونكه‌ر و چه‌ناگه‌یه‌كی ڕێكی هه‌بوو.له‌ قۆناغی ناوه‌ندنی وازی له‌ خوێندن هێناوه‌ و په‌یوه‌ندیكردووه‌ به‌ هێزی ئاسمانی پادشایه‌تی كه‌نه‌داوه‌ پاشان به‌شداری جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی ده‌كات، له‌ به‌ر لێهاتووی خۆی له‌ ئاسمانه‌وه‌ 12 فرۆكه‌ی دوژمن تێكده‌شكێنیت، دواجار ده‌كه‌وێته‌ خواره‌وه‌ و به‌ دیلی ده‌كه‌وێته‌ ده‌ست سوپای ئه‌ڵمانیا، دوای ماوه‌یه‌ك ده‌توانێت له‌ سه‌ربازگه‌ ئه‌ڵمانییه‌كه‌ هه‌ڵبێت.
دوای ته‌واوبوونی جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ كه‌نه‌دا و سامانێكی زۆر له‌ بواری ئه‌لكترۆنی كۆده‌كاته‌وه‌ و دواتر خۆی ده‌بێته‌ داهێنه‌ری گواستنه‌وه‌ی وێنه‌ی فۆتۆگراف.له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌ ده‌بێته‌ خاوه‌نی سه‌روه‌ت و سامانێكی زۆر تا كارگه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی ستۆدیۆی شیپپێرتۆنی به‌ناوبانگ له‌ له‌نده‌ن بكاته‌وه‌، كه‌ گه‌وره‌ترین ستۆدیۆیی سینه‌ماییه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی هۆلییۆد.

ئاراسته‌كردنی ئه‌مریكا

ستیفنسۆن دوای ئه‌وه‌ی له‌ لایه‌ن به‌ریتانیاوه‌ ده‌نێردرێته‌ ئه‌مریكا له‌ ڕێگای میدیاوه‌ چه‌ندین هه‌واڵی ناڕاست بۆ چه‌واشه‌كاری له‌ به‌رژه‌وه‌ندی به‌ریتانیا بڵاو ده‌كاته‌وه‌. سه‌ره‌ڕای ئه‌و كارانه‌ی هه‌وڵی ده‌دا كاریگه‌ری له‌سه‌ر سیاسه‌تی ئه‌مریكا درووست بكات.زۆر نیگه‌رانی ناو خه‌ڵك درووست ده‌كرد، ده‌یوست ئاگری شه‌ڕ و توندوتیژی له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌ داخراوه‌كان دروست بكات به‌ تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی نه‌یانده‌ویست ئه‌مریكا به‌شداری شه‌ڕ بكات.له‌وانه‌ش لیژنه‌ی یه‌كه‌می ئه‌مریكا، ئاماده‌كردنی پاره‌ بۆ ئه‌و ڕێكخراوه‌كان و پاڵێوراوانی پۆسته‌ سیاسیه‌كان و فشار دروستكردن له‌ پێناو به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی به‌ریتانیا.ئه‌و هه‌میشه‌ به‌ هێزی نه‌رم ئیشی ده‌كرد و زلـله‌ی بێداركه‌ره‌وه‌ی به‌ر هێزه‌كانی ئه‌ڵمانیا ده‌كه‌وت، له‌ناوخۆی واشینگتۆن خوێندنگای ئاماده‌كردنی سیخوڕه‌كان له‌ سه‌ربازگه‌ی ناسراوی X كه‌ له‌ سنووری نێوان ویلایه‌تی نیویۆرك و ئۆنتاریۆی كه‌نه‌دا دامه‌زرابوو.


له‌ ژێر ناوی هه‌ماهه‌نگی ئاسایشی به‌ریتانیا به‌ ناوی(BSC) ئیپمراتۆرییه‌ته‌كه‌ی ستیفنسۆن ده‌ستی كرد به‌ جه‌نگان له‌گه‌ڵ ئه‌ڵمانیایه‌كان له‌ نیوه‌ گۆی خۆرئاوا، ئه‌و تۆڕه‌ی ئه‌م پیاوه‌ درووستكردیبوو زیاتر له‌ سێ هه‌زار سیخوڕی نهێنی و لایه‌نی دژه‌ سیخوڕی و ساخته‌كردنی به‌ڵگه‌نامه‌كان و دزی و شكێنه‌ری كۆدی و بكوژیان تێدابوو.

جیمس بۆند
كه‌سایه‌تی ستیفنسۆن بووه‌ سروشبه‌خشی نووسه‌رێكی ناوداری به‌ریتانی به‌ناوی لان فلیمینگ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌سایه‌تی به‌ناوبانگ جیمس بۆند درووست بكات، له‌سه‌ر خه‌سڵه‌ته‌كانی ستیفنسۆن.به‌مجۆره‌ ستایشی ده‌كرد"ئه‌و توندوتیژه‌، زۆر ده‌وڵه‌مه‌نده‌، به‌ته‌نیا ڕۆڵده‌گێڕێـت، كه‌سێكی نیشتیمانپه‌روه‌ره‌ و كه‌مدووه‌."
فلیمنگ باس له‌وه‌ ده‌كات، سیتفنسۆن به‌ شوێنی كه‌سێكی ده‌ریاوانه‌وه‌یه‌ و ئه‌و ده‌ریاوانه‌ خه‌ریكی فرۆشتنی زانیاری كه‌شتیته‌كانی به‌ریتانیا بۆ هاوپه‌یمانانی ئه‌ڵمانیا، بۆیه‌ جیمس بۆند به‌ یه‌ك لێدانی ملی ناپاكه‌كه‌ ده‌كوژێت.


ڕه‌نگه‌ ئه‌م گێڕانه‌وه‌یه‌ هه‌ڵبه‌ستراو بێت، به‌ڵام ستیفنسۆن هه‌وڵیداوه‌ به‌جۆرێك ئه‌و پلانانه‌ دابڕێژێت كه‌ زۆر توندوتێژ ده‌ربكه‌وێت.هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی به‌ریتانیا چه‌ندین به‌ڵگه‌نامه‌ی ساخته‌یان دا به‌ كۆشكی سپی، كه‌ تێیدا باس له‌وه‌كراوه‌ له‌ ڕێگه‌ی بازرگانێك و ئه‌فسه‌رێكه‌وه‌ و به‌هاوكاری نازییه‌كان، كوده‌تایه‌ك بۆ ڕووخاندنی حكومه‌تی پۆلیڤیا له‌ ئارادیه‌.
فرانكلین ڕۆزفلت هه‌مان ڕۆژ زانیارییه‌كان ڕه‌وانه‌ی حكومه‌تی پۆلیڤیا ده‌كات، ئه‌وانیش ده‌ستبه‌جێ ده‌سته‌ی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌ڵمانیا له‌ وڵاته‌كه‌یان ده‌كه‌نه‌ ده‌ره‌وه‌ و نزیكه‌ی 150 كه‌س له‌ لایه‌نگرانی نازییه‌كان زیندانی ده‌كه‌ن و هه‌ندێكیشیان ده‌كوژن.

دابه‌شبوونی ئه‌مریكا
له‌ به‌هاری 1941 نوسینگه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی فیدڕاڵی ئه‌مریكا نه‌خشه‌یه‌كی له‌ ده‌سته‌ی هه‌ماهه‌نگی ئاسایشی به‌ریتانیا وه‌رگرت كه‌ وایان پیشاندابوو له‌ جاناتای كه‌سێكی دیپلۆماسی له‌ ئه‌مریكای باشوور دزراوه‌.تێیدا ئه‌وه‌ ڕوونكراوه‌ته‌وه‌ كه‌ پلانێك له‌ئارادایه‌ بۆ داگیركردن و دووباره‌ دابه‌شكردنه‌وه‌ی باشوری ئه‌مریكا بۆ پێنج وڵاتی سه‌ر به‌ نازییه‌كان.
دوای ئه‌وه‌ی ڕۆزفێلت ده‌ستی گه‌ییشته‌ نه‌خشه‌كه‌ له‌ گوتارێكیدا له‌ رۆژی 27ی ئازاری 1941 ڕایگه‌یاند كه‌ ئه‌مه‌ به‌ڵگه‌یه‌كی حاشا هه‌ڵنه‌گره‌ كه‌ هیتله‌ری نازی به‌ ڕاستی ده‌یه‌وێت ده‌ست به‌سه‌ر نیوه‌گۆی خۆرئاوا بگرێت، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش دوودڵبوو له‌وه‌ی كه‌ ئه‌مه‌ ستیفنسۆن ئه‌م نه‌خشه‌یی ساخته‌ كردبێت.
هه‌ندێكی دیكه‌ش باوه‌ڕیان وابوو كه‌ حكومه‌ته‌كه‌ی ڕۆزفێلت به‌ بوونی ده‌سته‌ی هه‌ماهه‌نگی به‌ریتانی له‌ وڵاته‌كه‌یاندا نا یاسایی و مه‌ترسیداره‌. هه‌ر ئه‌وكات جێگری وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا ئه‌دۆڵف پێرلی كه‌ به‌رپرسی چاودێرییه‌ دیپلۆماسییه‌كانی وڵاتی ده‌كرد، راگه‌یاند كه‌ بارودۆخێكی مه‌ترسیداره‌ ده‌زگای پۆلیس و هه‌واڵگری له‌سه‌ر خاكی ئه‌مریكا هه‌بێت.ئاشكراشیكردبوو كه‌ ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ به‌ كرێگیراو خه‌ریكی كۆكردنه‌وه‌ی زانیارین له‌سه‌ر هه‌موو كه‌رته‌كانی ئه‌مریكا به‌تایبه‌تی زانیاری سه‌ربازی.ئه‌وه‌ كارانه‌ش پێشێلكردنی ڕوونی پابه‌ندبوونی دیپلۆماسییه‌."

ئه‌مریكا به‌ چۆكدا دێت
دوای ئه‌وه‌ی فشارێكی زۆری هه‌واڵگری به‌ سه‌ركردایه‌تی جیمس بۆندی ڕاسته‌قینه‌ خرایه‌ سه‌ر ئه‌مریكا.ئه‌مریكا دواجار بڕیاریدا به‌شداری جه‌نگی دژ به‌ هیلته‌ر بكات و حكومه‌تی فیدڕالی بڕیاری دامه‌زراندنی ده‌زگایه‌كی تایبه‌ت به‌ هه‌واڵگری ده‌ره‌كی و خزمه‌تگوزاری پڕوپانگه‌نده‌ درووست بكات، هه‌روه‌كو ئه‌وه‌ی ستیفنسنۆن له‌ ژووری ژماره‌3603 له‌ ناوه‌ندی ڕۆكلفه‌ر درووستكردبوو.

مردنه‌كه‌ی جیمس بۆند
پێش مردنی هه‌ریه‌ك له‌ ستیفنسۆن و رۆزفلت و ویلیام ده‌ستیانكرد به‌ دامه‌زراندنی نووسینگه‌ی خزمه‌تی ستراتیژی یه‌كه‌مین خزمه‌تی هه‌واڵگری ناوه‌ندی له‌ ئه‌مریكا و ده‌ستپێكی ئاژانسی هه‌واڵگری ئه‌مریكا(سی ئای ئه‌ی) ئه‌وه‌ش به‌ سوود وه‌رگرتن له‌ ئه‌زموونی ده‌سته‌ی هه‌ماهه‌نگی ئاسایشی به‌ریتانیا، له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌ هه‌زاران سیخوڕ له‌ناو وڵاتانی هاوپه‌یمان مه‌شق و ڕاهێنانیان بۆ ده‌كرا و ، هه‌ندێكیشیان ده‌خزێنرانه‌ ناو به‌ره‌كانی دوژمنه‌وه‌.


چه‌ندین ده‌یه‌ ئه‌م نهێنانه‌ به‌ شاراوه‌ی مانه‌وه‌، زۆرترین پاڵه‌وان و ئه‌فسانه‌ درووستكران، له‌سه‌روی هه‌موویانه‌ جیمس بۆندی سیخوڕی ژماره‌ 007.هه‌ركه‌ جه‌نگ ته‌واوبوو ولیام ستیفنسۆن نازناوی(شاسوار)ی پێبه‌خشرا و چه‌ندین خه‌ڵكی ئازایه‌تی كرا به‌ به‌رۆكیدا.


ولیام ستیفنسۆن به‌ره‌ به‌ره‌ خۆی له‌ هه‌مووان دوورخسته‌وه‌.نزیكه‌ی 20 ساڵ به‌شێوه‌یه‌كی ئاسایی له‌ نهۆمی هوتێلێكی نایاب ده‌ژیا، ساڵی 1989 و له‌ ته‌مه‌نی 92 ساڵیدا كۆچی دوای كرد.به‌پێی دانپێدانانی ده‌رهێنه‌ری فیلمه‌كانی جیمس بۆند، فلیمینگ ده‌ڵێت" جیمس بۆندی راسته‌قینه‌ كۆپییه‌كی رۆمانسی سیخوڕه‌ ڕاسته‌قینه‌كه‌ی جیهان، ولیام ستیفنسۆنه‌."