02:25 - 07/07/2020
ڤایرۆسه بكوژه‌كان له وهانی چینه‌‌وه بۆ گابۆنی ئه‌فه‌ریقا
گوێی ئێمه ده‌مێكه له‌گه‌ڵ ناوی (ڤایرۆس) ئاشنایه، زۆرینه‌شمان تا ئه‌م دواییانه ئه‌وه‌نده‌ی ده‌ركه‌وتنی كۆڤید 19 لێی نه‌ترساوین، ترسێك نه‌ك هه‌ر بۆ له‌ناوچوونی كه‌س و كارو خۆشمان، به‌ڵكو به‌شێوه‌یه‌ك ژیانی گۆڕیی كه هیچ كاره‌ساتێك ئه‌وه‌نده كاریگه‌ریی نه‌بووبێت.. هه‌ربۆیه لێره به‌دواوه كاتێك باشی ڤایرۆس ده‌كرێت هه‌موومان گوێقوڵاخ ده‌بین و ده‌مانه‌وێت بزانین چ باسه؟
زانایانی بواری ڤایرۆس حه‌وت جۆری نوێیان
له ڤایرۆسی تاجی دۆزیوه‌ته‌وه كه‌له‌نێو شه‌مشه‌مه‌كوێره‌كانی كیشوه‌ری ئه‌فه‌ریقادا
بڵاون، به پێی وته‌ی ئه‌و شاره‌زایانه ئه‌و ڤایرۆسانه له‌ناو شه‌مشه‌مه‌كوێره‌كانی
وڵاتی گابۆندا هه‌ن و توانای گواستنه‌وه‌شیان هه‌یه بۆ مرۆڤ؟
به پێی ڕاپۆرتێكی (NewScientist)زانایان و پسپۆڕانی توێژینه‌وه پزیشكیه‌كان له فرانسفێڵی گابۆن
به‌م دواییانه پشكنینین و به‌دواداچوونیان كردووه بۆژماره‌یه‌ك له‌و شه‌مشه‌مه‌كوێرانه‌ی
كه له‌نێو ئه‌شكه‌وته‌كانی ئه‌و وڵاته‌دا ده‌ژین و بۆیان ده‌ركه‌وتووه 18 شه‌مشه‌مه‌كوێره‌یان نه‌خۆشن و هه‌ڵگرییڤایرۆسی تاجین و حه‌وت جۆری
نوێیان تێدا ده‌ركه‌وتووه..
به پێی ئه‌و توێژینه‌وه‌یه پێنج له‌و
ڤایرۆسانه په‌یوه‌ندییان به‌وانه‌ی پێشی خۆیانه‌وه هه‌یه‌و ته‌نها گۆڕانكاریی
بچوكیان به‌سه‌ردا هاتووه‌و په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆشیان به مرۆڤه‌وه هه‌یه..هه‌ر
له‌و توێژینه‌وه‌یه‌دا هاتووه له ساڵی 1960ه‌وه ئه‌و ڤایرۆسی تاجی له‌گه‌ڵ مرۆڤدایه‌و
تێكه‌ڵی ژیانی مرۆڤایه‌تی بووه، هه‌رچه‌نده ژماره‌یه‌ك له‌وانه كوشنده‌ن، به‌ڵام
هه‌ندێكیشیان ته‌نها (له‌رز) و سه‌رما بۆ مرۆڤ دروستده‌كه‌ن، ئه‌گینا مه‌ترسیدارنین.
هه‌ربۆیه زانایانی بواری ڤایرۆس باوه‌ڕیان
وایه ئه‌كرێ ئه‌و ڤایرۆسانه بگوازرێنه‌وه بۆمرۆڤ و له‌ناویاندا بڵاوببێته‌وه و
به‌و هۆیه‌شه‌وه په‌تایه‌كی خراپ و ترسناك بڵاو ببێته‌وه، هه‌روه‌ها باسیان له‌وه‌ش
كردووه هێشتا زووه له‌و باره‌یه‌وه بڕیاری یه‌كجاریی و یه‌كلاكه‌ره‌وه‌یان له‌باره‌وه
بده‌ن، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی توێژینه‌وه‌ی دیكه‌یان ماوه له‌و باریه‌وه، دوای ئه‌وه
ئه‌نجامی توێژینه‌وه‌كان ده‌رچوون قسه‌ی كۆتایی له‌باره‌وه ده‌كه‌ن.
له توێژینه‌وه‌كه‌دا هاتووه ئه‌و شه‌مشه‌مه‌كوێرانه‌ی
هه‌ڵگریی ئه‌وحه‌وت جۆره ڤایرۆسه‌ن،مێروو
ده‌خۆن، به‌ڵام هێشتا لایان ڕوون نیه‌و هه‌ر حه‌وتیان له‌و زنجیره ڤایرۆسه
تاجییه‌ن كه پێشتر پشكنینیان بۆ كراوه‌و زانایان له‌و باره‌وه‌یه‌وه زانیاریی ته‌واویان
داوه.
پێشبینیه‌كانی ئه‌و زانایانه باس له‌وه
ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر ئه‌و ڤایرۆسانه له‌و ژینگه‌یه‌ی كه‌ئێستا تێیدایه(ناو جه‌سته‌ی
شه‌مشه‌مه‌كوێره، ئه‌شكه‌وت، وڵاتی گابۆن) بگوازرێته‌وه بۆ مرۆڤ و له‌و ئه‌شكه‌وتانه‌ی
ئه‌و وڵاته بێته ده‌ره‌وه‌و ڕوو له وڵاتانی جیهان بكات، كاره‌ساتێكی ئه‌وه‌نده
گه‌وره ده‌خوڵقێنن كه مرۆڤایه‌تی به‌خۆیه‌وه نه‌بینیبێت.
توێژینه‌وه‌كه باس له‌وه
ده‌كات كه شوێنی گه‌شه‌كردنی كۆڤید19 شه‌مشه‌مه‌كوێره بووه و دواتر بۆ مرۆڤ و
گیانه‌وه‌ره‌كانی دیكه گوازراوه‌ته‌وه. توێژینه‌وه‌كه باس له‌وه‌ش ده‌كات كۆڤید
19 ته‌نها له نێو بازاڕی گۆشتی ووهان دا نه‌بووه، به‌ڵكو له‌نێو شه‌مشه‌مه‌كوێره‌كانی
شاری –یونان- ی چین هه‌بووه كه 100 میل له وهانه‌وه دووره، به‌ڵام ووهان بووه
شوێنی بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسه‌كه‌و له‌وێشه‌وه به‌نێو وڵاتانی دونیادا بڵاوبوویه‌وه.
زانایان باوه‌ڕیان وایه، سه‌ره‌تای په‌یدابوون و دایك و نیشتمانی كۆڤید19 شه‌مشه‌مه‌كوێره‌یه، دواتر له‌ڕێگه‌ی
ئه‌وانه‌وه گوازراوه‌ته‌وه بۆ گیانه‌وه‌ران و له‌وانیشه‌وه بۆ مرۆڤ. هه‌روه‌ها
باسیان له‌وه‌ش كردووه ئه‌و ڤایرۆسه یه‌كه‌مجار كه گوازراوه‌ته‌وه بۆ مرۆڤ له‌و
بازاڕهكه‌ی وهانه‌وه بووه كه گۆشتی جۆراوجۆری تێدا ده‌فرۆشرێت و له‌وێشه‌وه به
هه‌موو دونیادا بڵاوه‌ی كرد.
هه‌ربۆیه له كۆتایی توێژینه‌وه‌كه‌دا ئاماژه به‌وه كراوه ڕێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی و لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانی دیكه ده‌بێت به خێرایی ده‌ست به‌كاری لێكۆڵێنه‌وه بكه‌ن تا نه‌هێڵن ئه‌و ڤایرۆسانه له‌و شێوه‌یه‌و له‌و ژینگه‌یه‌ی كه تێیدایه نه‌یه‌نه ده‌ره‌وه‌و له كاتێكدا مرۆڤایه‌تی سه‌رقاڵی یه‌ك دانه‌یانه (كۆڤید19) حه‌وتی تری لێپه‌یدا نه‌بێت ...