12:31 - 21/11/2020
بە پێوەری ئەمریکا؛ گروپە تیرۆریستییەکانی جیهان کامانەن؟
وەک چۆن ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بەپێی چەند پێوەرێک لیستێکی بۆ
"دەوڵەتانی پشتیوانی تیرۆر" دروستکردووە، بە هەمان جۆر لیستێکیشی هەیە
بۆ ئەو گروپانەی بەپێی پێوەرەکانی ئەمریکا تیرۆریستین و چالاکییەکانیشیان دەبن بە
چالاکی تیرۆریستی.
لیستی تیرۆری ئەمریکا
وەک لە بەشی یەکەمدا ئاماژەی بۆ کرا، ئەمریکا بەپێی
چەند پێوەرێکی جێگیر و ناجێگیر ناسنامەی تیرۆر و تیرۆریست بە بەرامبەرەکانی دەدات،
بەڵام بەپێی بەرژەوەندیی و پەیوەندییەکانی بەردەوام گۆڕانکاری بەسەر پێوەرەکانیدا
دێت.
هەریەک لە وەزیرانی دەرەوە و گەنجینەی ئەمریکا بە هاوکاری
وەزیری داد، زانیاری و بەڵگە لەبارەی دەوڵەت و رێکخراوەکانەوە دەخەنە بەردەم کۆنگرێس،
کۆنگرێسیش دوای لێکۆڵینەوە لیستی تیرۆرەکە پەسەند دەکات یان رەتیدەکاتەوە، دانان و
لابردنی دەوڵەت و رێکخراوەکانیش لە لیستی تیرۆردا لەلایەن کۆنگرێسەوە بەپێی ماددەی
٢١٩ی یاسای کۆچ و رەگەزنامەی ئەمریکی دەکرێت.
هەر رێکخراوێک کە دەخرێتە لیستی تیرۆری ئەمریکاوە، دەبێت
بیانیی بێت و لە کاری تیرۆریستی تێوەگلابێت، چالاکییەکانیشی بووبێتە مەترسی لەسەر
ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا و هاوڵاتیانی ئەمریکا.
پاش ئامادەکردنی لیستی تیرۆر چی روودەدات؟
دوای ئامادەکردنی لیستەکە، وەزارەتەکانی دەرەوە و گەنجینە
تۆمارێک لەبارەی کەس و رێکخراوە تیرۆریستییەکەوە ئامادە دەکەن، هەژمارە بانکییەکانیان
لە ئەمریکا و هەر دامەزراوەیەکی ژێر کۆنترۆڵی ئەمریکا لە جیهاندا بلۆک دەکەن، دامەزراوە
داراییەکانی ئەمریکا لە بڕیارەکە ئاگادار دەکرێن تاکو هەژمارەکانی ئەم کەس و رێخراوانە
بلۆک بکەن.
ئەم پڕۆسەی بلۆک کردن و دەستبەسەرداگرتنە بەردەوام دەبێت
تا ئەو کاتەی بڕیارەکە بە فەرمی هەڵدەوەشێندرێتەوە و یان کاتی بڕیارەکە کۆتایی دێت،
ئەمەش بە پێی یاسا بەرکارەکانی ئەمریکا ئەنجام دەدرێت.
رێکخراوە ئیسلامییەکان
دەوڵەتی ئیسلامیی
دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام لە ریزی ئەو
رێکخراوانەدایە کە لە لیستی تیرۆری ئەمریکادان، ئەمریکا دەڵێت، توندوتیژی و
کارەکانی دەوڵەتی ئیسلامیی بوونەتە هۆی کوژران و ئاوارەبوونی دەیان هەزار کەس لە
عێراق و سوریا.
رێکخراوەکە بۆ ماوەی چەند ساڵێک دەستی بەسەر ناوچەیەکی بەرفراوانی عێراق و
سوریادا گرت، تاکو دواتر و لە هەردوو وڵاتدا بە شێویەکی نیمچە کۆتایی، کۆتایی بە
دەسەڵاتەکەی هێنرا.
لە کۆتاییدا و لە ژێر ناوی "کایلا مویلەر" و لەلایەن هێزێکی
ئەمریکییەوە ئەبوبەکر بەغدادی لە باکوری سوریا کوژرا، (کایلا مویلەر ئەو کچە
ئەمریکییە بوو ساڵی ٢٠١٣ لەلایەن رێکخراوی داعشەوە رفێندرا) و تاکو ئێستاش
چارەنووسی نادیارە.
بزوتنەوەی حەماس
بزوتنەوەی حەماس ساڵی ١٩٨٧ لە میسر و لەسەر دەستی ئەحمەد یاسین دامەزراوە
کە کاریگەر بوو بە هزری ئیخوان موسلیمینی میسر. خالد مشعەل و ئیسماعیل هەنیە لە
سەرکردە دیارەکانی بزوتنەوەکەن.
لە سەرەتاکانی دامەزراندنی بزوتنەوەکەدا ئەمریکا حەماسی تۆمەتبار کرد بەوەی
کە ئەنجامدەری چەند هێرشێک بووە کە بوونەتە هۆی گیانلەدەستدانی ١٧ ئەمریکی، ساڵی
٢٠١٧ش ئەمریکا خالد مشعەلی خستە لیستی تیرۆرەوە.
بزوتنەوەی حەماس وەک هێزە چەکدارەکانی دیکەی جیهان، خەباتی چەکداری
بەکارهێنا بۆ رووبەڕووبوونەوەی دەوڵەتی ئیسرائیل، باڵێكی سەربازیشی هەیە بە ناوی
"کەتیبەکانی عیزەدین قەسام".
واشنتن هەریەک لە "جيش الإسلام، الجبهة الشعبية لتحرير
فلسطين، كتائب شهداء الاقصى و جبهة التحرير الفلسطينية"ی خستووەتە لیستی
تیرۆرەوە.
حزبوڵای لوبنانی
حزبوڵای لوبنانی وەک گروپ و کۆمەڵەیەکی سیاسیی، سەربازیی
و کۆمەڵایەتیی سەیردەکرێت کە خاوەن پێگەیەکی جەماوەریی بەرفراوان و هەژموونێکی
بەهێزە.
حزبوڵای لوبنانی لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی رابردوودا
دامەزرا و رۆڵێکی گرنگی هەبوو لە شەڕی ئیسرائیل لە باشوری لوبنان لە ساڵی ١٩٨٢، ئەمەش
وای کرد زیاتر دەربکەوێت و بەناوبانگ بێت.
حزبوڵای لوبنانی چەندین هێرشی کردووەتە سەر
بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل، جگە لە ئەمریکاش چەند وڵاتێکی رۆژئاوا و کەنداویش وەگ
گروپی تیرۆریستی ناساندوویانە.
ئەمریکا حەسەن نەسڕوڵا و چەند بەرپرسێکی دیاری حزبوڵای
خستووەتە لیستی تیرۆرەوە.
ویلایەتی سینا
ناوی پێشووی ئەم رێکخراوە "أنصار بيت المقدس"
بوو، ئەوەش پێش ئەوەی لە تشرینی دووەمی ٢٠١٤ بەیعەت بە دەوڵەتەکەی رێکخراوی داعش
بدەن.
"أنصار بيت المقدس" دوای شۆڕشی کانونی دووەمی
٢٠١١ی میسر دەرکەوتن، ئەوەش دوای ئەوەی چەکدارە فەڵەستینییەکان پەیوەندییەکان بە
کۆمەڵی "التوحيد والجهاد"ی میسرییەوە کرد کە لە بیابانی سینا چالاک
بوون، هەردوولا پێکەوە "أنصار بيت المقدس"یان دروستکرد.
هەیئەی تەحریری شام (ناوی پێشتری جەبهەی نوسرە بوو)
جەبهەی نوسرە لە سەرەتای ٢٠١٢ لە سوریا دەرکەوت، لە
سەرەتادا درێژکراوەیەک بوو بۆ رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق، بەڵام دواتر و
لە تەموزی ٢٠١٤ بە سەرکردایەتیی ئەبو محەمەد جۆلانی لە رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامیی
جیابوونەوە، دوای جیابوونەوەکەش ناوی خۆیان گۆڕی بۆ هەیئەی تەحریری شام، ئەوەش
دوای ئەوەی چەند گروپێکی ئۆپۆزسیۆنی سوری لە پارێزگای ئیدلب پەیوەندییان پێوەکردن.
لە سەرەتادا چەندین چەکداری بیانیی و عەرەبیش
پەیوەندییان پێوە کردن، بەڵام دواتر هەندێک لەم چەکدارە دیارانە رێکخستنی تایبەت
بە خۆیان دروستکرد و لەگەڵ رێکخراوی سەرەکیشدا پەیوەدنییەکانیان پاراست.
ئەمریکا هەیئەی تەحریری شام و هەموو ئەو گروپانەشی خستە
لیستی تیرۆرەوە کە پەیوەندییان بە هەیئەکەوە هەیە.
عسائیبی ئەهلی حەق
عسائیبی ئەهلی حەق بۆ
یەکەم جار لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ و هاتنی هێزە ئەمریکیی و بەریتانییەکان بۆ عێراق.
یەکێک لەو کارە دیارانەی ئەم گروپە ئەنجامی داوە فڕاندنی
پێنج سەربازی بەریتانی بوو لە ساڵی ٢٠٠٧، لەو پێنج سەربازە تەنها یەکێکیان دوای
پێنج ساڵ ئازاد کرا.
ئەنسار ئیسلام لە هەرێمی کوردستان
ئەم گروپە لە کانونی یەکەمی ٢٠٠١ لە هەرێمی کوردستان
دامەزرا، دواتر لەلایەن ئەمریکاوە خرایە لیستی تیرۆرەوە و لەناوبران.
بارەگای گروپەکە لە ناوچەی هەورامان بوو، لە مانگی
ئازاری ٢٠٠٣ ئەمریکا هێرشی کردە سەر بنکە و بارەگاکانی ئەنسار و لە هەرێمی کوردستان
وەدەرنران.
فەیلەقی قودس
فەیلەقی قودس سەر بە سوپای پاسدارانی ئێرانە،
بەناوبانگترین و دیاترین فەرماندەی فەیلەقەکە قاسم سولەیمانی بوو کە لە سەرەتای
ئەمساڵ لەلایەن فرۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئەمریکاوە کوژرا.
فەیلەقەکە و سوپای پاسدارانی ئێرانیش لە لیستی تیرۆری
ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادان.
گروپەکانی رۆژئاوای عەرەبی
لە مەغریب چەند گروپ و رێکخراوێک هەن کە خراونەتە لیستی
تیرۆری ئەمریکاوە.
ئەو گروپانەی لەم وڵاتانەدا لە لیستی تیرۆری ئەمریکادان
بریتین لە ڕێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لە لیبیا، ئەنساری شەریعە لە بەنغازی، دەرنە و
تونس.
پارتی کرێکارانی کوردستان
پارتی کرێکارانی کوردستان لە ساڵی ١٩٨٤وە لە ملاملانێ و
شەڕی چەکداریدایە لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا، خاوەن هزری چەپ بووە و لە ساڵانی
رابردووشدا هەندێک گۆڕانکاری لە هزری سیاسیی حزبەکەدا هاتووەتە کایەوە.
پارتەکە داوای پێدانی مافەکانی کورد دەکات لە باکوری
کوردستان و خەباتەکەشی لەم پێناوەدایە، سەخترین رووداو لە مێژووی پەکەکەدا
دەستگیرکردنی عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری پارتەکە بوو لە ساڵی ١٩٩٩.
پەکەکە چەندین جار و بۆ پیشاندانی نیازپاکیی بۆ
چارەسەرکردنی کێشەی کورد ئاگربەستی راگەیاندووە، بەڵام دواتر شەڕ لەنێوان
هەردوولادا دەستیپێکردووەتەوە.
تاکو ئێستا لە شەڕی نێوان هەردوولادا زیاتر لە ٤٠ هەزار
کەس کوژراون، لە ساڵی ١٩٩٧ و دواتر لەلایەن ئەمریکا و چەند وڵاتێکی ئەورووپییەوە
خرایە لیستی تیرۆرەوە.