12:22 - 23/12/2020

پێكوتەی ڤایرۆسی كۆرۆنا ترشی ناوكی بەرازی تێدایە‌

پەیسەر

سەرەڕای ئەوەی جیهان لە پێشوازیی دۆزینەوەی چارەسەری كۆرۆنادایەو كۆمپانیا زەبەلاحەكانی دەرمانیش ناوبەناو مژدەی خستەبەردەستی پێكوتەكە بڵاودەكەنەوە، بەڵام دەنگێك لە جیهانی ئیسلامیدا گومانی خستووەتە سەر بەكارهێنانی پێكوتەكەو بەكارهێنانی بەحەرام دەزانن، هەندێك لە وڵاتان بە ئاسایی وەریدەگرن و هەندێكی دیكەش خۆیان یەكلایی كردووتەوە، موفتی عێراق دەڵێت حەرامەو موفتی میسریش ئەڵێن ئاساییە.

ساڵێك لەمەوبەر مرۆڤایەتی كەوتە بەردەم هەڕەشەیەكی توندی ڤایرۆسێكەوە كە ناونرا گۆڤید 19، بەهۆی ئەو ڤایرۆسەوە زۆرینەی كایەكانی ژیانی مرۆڤایەتی وەستان و زیانێكی ئابووریی و مرۆیی لە سەرجەم وڵاتانی سەرزەوی دا، بەدەر لەوەی تا ئێستا یەكلایی نەبووەتەوە كە ڤایرۆسەكە دەستكردبوو یان سروشتی، بەڵام دڵخۆشكەرەیەكی گەورەبوو كە زانایان و پسپۆڕانی بوارەكە پێكوتەو چارەسەری كۆرۆنایان دۆزییەوە، هەر بۆیە مرۆڤایەتی بە خۆشییەكی زۆرەوە چاوەڕێی ئەو پێكوتەو دەرمانە بوو تا بتوانرێت لەو ڕێگەیەوە چارەسەری ئەو ڤایرۆسە ترسناكە بدۆزرێتەوە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە بەشێك لە زانایانی جیهانی ئیسلامی و موفتیەكانیان بانگەشەی ئەوە دەكەن كە بەكارهێنانی ئەو ڤاكسینەی لە پێكهاتەكەیدا چەوریی یان هەر بایەتێكی -بەراز- بەكارهێنرابێت حەرامەو نابێت موسڵمانان بەكاری بهێنن، بەڵام لە هەمان كاتدا بەشێك لە زانایانی دیكە باس لەوەش دەكەن لەڕێگەی گۆڕانكارییە كیمیاییەكانەوە كە بەسەر دەرمانەكەدا هاتووە ئەو مادەیەی كە نەخۆش وەریدەگرێت بە مادە سەرەتاییەكەی بەراز نامێنێـتەوە بۆیە بەكارهێنانی ئاساییەو هیچ كێشەیەكی شەرعی تێدا نیە.

شێخ مەهدی سومەیدەعی موفتی عیراق، ڤاكسینی كۆرۆنا حەرام دەكات لە حاڵەتی سەلماندنی بەكارهێنانی ڕۆنی بەراز لە دروستكردنیدا و ڕەتیدەكاتەوە شیفا بە حەرام و گڵاو بكرێت و وەڵامی ئەزهەریش دەداتەوە كە بەكارهێنانی حەڵاڵ كردبوو.
ئەم لێدوانەی سومەیدەعی لە دوای لێدوانەكانی ئەمینداری گشتی خانەی فەتوای میسر بوو كە ڕایگەیاندبوو”ئەو پێكهاتەیەی لە ڕۆنی بەراز وەرگیراوە، چارەسەرێكی كیمیایی دەكات، بۆیە لە حوكمی حەرامكردن یان گڵاوی دەردەچێت”.

سومەیدەعی لە لێدوانێكیدا بۆ میدیاكانی عیراق ڕایگەیاندووە”ئێمەی ئۆمەتی ئیسلام پێغەمبەر (د.خ) دەفەرموێت (شیفای ئومەتەكەم بە شتێك نییە كە لێی حەرام كراوە”.

بە وتەی سومەیدەعی” شیفا لە حەرامدا نییە، گەر خەڵك بۆیان دەركەوت ئەو چارەسەرەی كۆرۆنا ڕۆنی بەرازی تێدایە یان ماددەیەكی تێدایە كە لە مۆخی بەراز دەرهێنراوە، ئەوا گڵاوە و حەرامە و نابێت بەكاربهێنرێت”.

سەبارەت بە فەتواكەی ئەزهەر، سومەیدەعی دەڵێت”شێخ ئیبن بادیس و زۆرێك لە زانایانی مەغریبی عەرەبی و تەواوى زانایانی میسریش، وەڵامى عەلی جومعەیان داوەتەوە كە بەوە ناسراوە لە زۆربەی كاروبارەكاندا ئاسانكاریی دەكات، ئەمەش حەرامە و ناكرێت هیچ بڵێین جگە لەوەی كە شەریعەت دەیڵًێت و ئەوانەی لە فەرمودەكانی پێغەمبەری ئیسلامدا هەن كە خۆی لەوەدا دەبینێتەوە، شیفا بە حەرام ناكرێت”.

موفتی عیراق پێیوایە”ئێستا ڕەنگە دەرمانێكى زۆر دروستكرابن كە ئەو جۆرە ماددە حەرامانەیان تێدا نەبێت دەكرێت بەكاربهێنرێن، ڕەنگەی ئەو چارەسەرەی پێشتر باسمان كرد، نەخۆشییەك چارەسەر بكات و نەخۆشی تر بگوازێتەوە”.

نیگەرانی و دوودڵییەكە تەنها لەوڵاتانی عەرەبیدا نیەو مالیزیا و هەندێك وڵاتی پێشكەوتووی دونیاشی گرتوەتەوە، بەپێی ڕاپۆرتێكی ئاژانسی هەواڵی بلومبێرگی ئەمەریكی، لەنێو موسڵمانەكانی مالیزیادا نیگەرانی و بێزاریی بەرامبەر پێكوتە نوێیەكەی كۆرۆنا بڵاوبووەتەوە و لە ئێستادا شەقامی ئەو ئیسلامی ئەو وڵاتەی كردووەتە دوو بەشەوە، بەشێكیان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە لەبەر ئەوەی لە كاتی دروستكردنی ئەو پێكوتەیەدا بەشێكی كەم چەوری بەراز بەكاردێت و بەرازیش حەرام كراوە، كەواتە بەكارهێنانی پێكوتەكەش دەچێتە ڕیزی حەرامكراوەكان و ئەم بەشەیان فەرموودەی: (شیفای ئومەتەكەم بە شتێك نییە كە لێی حەرام كراوە) دەهێننەوە.

بەپێی راپۆرتی ئاژانسە ئەمەریكیەكە لیژنەی كاروباری ئیسلامی لە وڵاتی مالیزیا كۆبوونەوەیەكی لەو بارەیەوە ئەنجامداوەبۆ ئەوەی گفتوگۆیەك لەو بارەیەوە ئەنجام بدەن و پێدەچێت دەرەئەنجامەكەی لە هەفتەی داهاتوودا بخەنەڕوو، ئەوە لە كاتێكدا دەسەڵاتدارانی ئاینی ئیسلامی لە مالیزیا پێشتریش ڕایانگەیاندبوو كە ئەو مادە تەندورستیانەی كە هیچ جێگرەوەیەكیان نیەو لە مادەی حەرام دروست دەكرێن ناتوانرێت حەڵاڵبكرێن.

تا ئێستاش گومان و دوودڵییەكان لەبارەی بەكارهێنانی پێكوتەی ڤایرۆسەكە لە مالیزیا جێگەی مش ومرو قسەلەسەر كردنە، لەبەر ئەوەی بەشێك لە پێكهاتەكەی لە ترشی ناوكی بەراز –DNA- دروستدەكرێت، ئەو دۆخە موسڵمانانی هەردوو وڵاتی مالیزیا و ئەندەنوسیای گرتوەتەوە.

موفتی ویلایەتی برلیس-ی مالیزیی محەمەد ئوسەری زەینەلعابدین لە لاپەڕەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبووك نوسیویەتی : با وانەكەین ڕایەكی بچووك و بەرتەسكی موفتییەك بهێنین و بیسەپێنین بەسەر كۆمەلگەی ئیسلامیدا، لەبەر ئەوەی فیقهو شەریعەت لەپێناوی بەرژەوەندی ئومەتی ئیسلامی و سەرجەم مرۆڤایەتیدایە، بۆیە پێویستە لەسەرمان كە دۆخێك بخولقێنین ئاسانكاریی بۆ كارەكان دروست بكات نەك بە پێچەوانەوە.

ئەوە لە كاتێكدایە ماوەیەك پێش لەئێستا مالیزیا ڕێككەوتنێكی لەگەڵ كۆمپانیای فایزەر واژۆكردووەكە بڕیی 6.4 پێكوتە بكڕێت كە دەكاتە بەشی 20%ی دانیشتوانی وڵاتەكەی و سەرەتای ساڵێ داهاتووش بەدەستیان بگات و دەست بكەن بە بەكارهێنانی.

هەروەها ئوسەری باسی لەوەش كردووە ئەگەر پێكهاتەكانی ئەو پێكوتەیە لە شت و مەكی حەڵاڵ و ڕێگە پێدراوبێت باشتر و چاكتر و بێ كێشەترە. ئەو موفتییە باسی لەوەش كردووە لە حاڵێكدا ئەگەر مادەسەرەتاییەكانی دروستكردنی پێكوتەكە حەڵاڵیش نەبێت ئەوا لە ئەنجامی گۆڕانكارییە كیمیاییەكان و حاوێن كردنەوەی بابەتە سەرەتاییەكان ئاڵوگۆڕیان  بەسەردا دێت و ئەوەش دەچێتە خانەی –موباح- و ڕێگە پێدراوەكانەوە.

خالید عیمران ئەمینداری –دار الافتاء-ی میسر كۆتایی بەو گفتوگۆو دوودڵییانە هێناوەو لای خۆیەوە ڕایگەیاندووە ئەو چەورییەی بەراز كە باس دەكرێت لە دروستكردنی پێكوتەی ڤایرۆسی كۆرۆنادا بەكارهێنراوە گۆڕانكاریی كیمیاوی بەسەردا هاتووەو وەك مادە بنەڕەتییەكەی خۆی نەماوەتەوەو ئەوەش لە ڕووی شەرعییەوە هیچ كێشەیەكی نیەو بە حەرام و پیسی نامێنێتەوە، هەروەها باسی لەوەش كردووە كاری ئێستای ئێمە ئەوەیە كێشەكە چارەسەر بكەین نەك گەورەی بكەین، گوتووشیەتی ئەوەی كە من ڕایدەگەیەنم ڕاوبۆچونی دامەزراوەی –دار الافتاء-ی میسرییە بەگشتی ، هەروەها سەرسوڕمانی خۆی لەوە دەربڕیوە لە جیهانی ئیسلامیدا كێشەی زۆرلەوە گەورەتر هەیە خۆیانی پێوەسەرقاڵ بكەن بەڵام ئەوان خۆیان بەشتی بچووكەوە سەرقاڵ كردووە.

بەپێی بۆچوونی هەرچوار مەزهەبە ئیسلامیەكەی ئەهلی سونە بەهیچ شێوەیەك بە شت و مەكی حەرام كراو چارەسەركردن دروست نیە، تەنها ئەوەندە نەبێت وە حەنەفییەكان باوەڕیان وایە كە ئەگەر چارەسەر كردنی نەخۆشێك بە هیچ شتێك نەدەكرا بە حەرامێك نەبێت ئەوا بەڕێگەی ناچاریی دروستەو بەڵگەشیان ئەوەیە كە چۆن خواردنی گۆشتە حەرامكراوەكان بە ئەندازەی دوور كەوتنەوە لە مردن دروستە،هەروەها بەشێك لە شافیعییەكانیش پێیان وایە چارەسەركردن بە حەرامكراوەكان ئاساییە بەڵام بەو مەرجەی تێكەڵ بەشتی دیكە بكرێت و بە مادە بنەڕەتییەكەی خۆی نەمێنێـتەوە. .