02:50 - 09/02/2021

شەری ساردی كۆتایی پێهێنا، بەڵام كێشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی پێ چارەسەر نەكرا‌

جۆرج شولتز وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەسەردەمی ڕۆناڵد ڕیگان سەرۆکی پێشووی کۆمارییەکان و ئەندازیاری دیپلۆماسی ئەمریکا بووەو  كۆتایی بە جەنگی ساردی نێوان یەكێتی سۆڤیەت و ئەمەریكا هێناوە و چەندین پۆستی لەماوەی چوار سەرۆكی ئەو وڵاتەدا وەرگرتووە و دواجار ڕۆژی یەکشەممە 7شوباتی 2021  لەتەمەنی 100 لە ماڵەکەی خۆیدا لە شاری ستانفۆردی کالیفۆرنیا کۆچی دوایی كرد.

ئەنتوانی بلینكن، وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا كە بە پیاوی دیارو دبلۆماتكاری ئەمەریكا دێتە ئەژمار جۆرج شولتز بە پیاوی –ئەفسانە- ناوی دەهێنێت، بەتایبەتی لەو بوارەدا كە ڕۆڵ و كاریگەریی هەبووە لەسەر كۆتایی هێنان بە جەنگی ساردی نێوان ئەمەریكا و یەكێتی سۆڤیەتی جاران و ئیستای ڕوسیا.
وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا لە پێگەی فەرمی وەزارەتەكەیدا نوسیویەتی: شۆڵتز دبلۆماتكارێكی بەتواناو پڕ لە جۆش و خرۆش بوو، توانی پەیوەندییەكانی ئەمەریكا بەهێز بكات و بەرژەوەندییەكانمان لە دەرەوەی وڵاتی خۆمان گەشە پێبدات، ئەو توانایەكی سەروڕهێنەرو ئارامییەكی بێ كۆتایی هەبوو. هەروەها گوتوویەتی ئەو بەرنامەڕێژییەكی بۆ وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا كردووە هەر كەسێكە لەپاش ئەو بووبێتە وەزیر دەبوو بە شوێن پێیەكانی ئەودا بڕوات و پێ بخاتە شوێن پێكانی ئەو، لەگەل ئەوەشدا لە ڕەخنەش بەدەر نەبووە. ئەو هێندەی تێكەلی سەرۆكی یەكێتی سۆڤیەت ببوو كە لەناوخۆی ئەمەریكاوە گومانیان خستبووە سەر.

جۆرج شۆڵتز كێیە؟
جۆرج شۆڵتز لە 13 كانوونی دووەمی 1920 لەدایك بووە، لەشاری ئینجلیودی سەربە ویلایەتی نیوجێرسی گەورە بووە، باوكی فەرمانبەری پەیمانگای –بۆرسە-  بوو لە نیوۆرك، لەسەر دەستی ئەوان فەرمانبەرانی بۆرسەی ئەمەریكا ڕاهێنانیان دەكرد و دواتر بڕوانامەیان وەردەگرت.

یەكەم وێستگەی دبلۆماسیەتی لەوێوە دەستی پێكرد كە چووە كۆلێژی –لومیس شامی- و لە 1938 لەو كۆلێژە دەرچوو، دواتر لە زانكۆی –برینستۆن- بڕوانامەیەكی دیكەی لەبواری ئابووردا بە دەستهێنا لە ساڵی 1942. هەر لەو ساڵەدا پەیوەندی كردووە بە خزمەتی سەربازیی و چووەتە نێو سوپای ئەمەریكا و بووەتە نەقیب لە هێزی دەریایی و لە بەشی تۆپهاوێژیی و بەشداری كردووە لە جەنگی دژ بە وڵاتی ژاپۆن لە جەنگی جیهانی دووەمدا كە ڕووبەڕووبونەوەكەیان لەنێو ئۆقیانووسی ئارام دابوو، بەڵام پاش ماوەیەك بە هۆكاریی نەزانراو لە كاری سەربازیی دووردەكەوێتەوە.

لە ساڵی 1946 لەگەڵ خاتوو –هیلینا ئوبراین- هاوسەرگیریی دەكات و سێ كچ و دوو كوڕیان پێكەوە دەبێت و دواتر هاوسەرەكەی لە 1995 كۆچی دوایی دەكات.
لە ساڵی 1949 بڕوانامەی دكتۆر لە ئابووری پیشەسازیدا بەدەست دەهێنێت.

لە پەنجاكانی سەدەی ڕابوردوودا وەك ڕاوێژكاری ئایزن هاوەر –سەرۆكی ئەمەریكا- كاری كردووەو لەسەردەمی ئەودا كۆمارییەكان گەڕاونەتەوە بۆ سەركورسی دەسەڵات لە ئەمەریكا و لە ساڵێ 1969 دا و لەسەردەمی ریچارد نیكسۆنیشدا دەبێتە وەزیری كاری ئەمەریكا، دوای ئەوەش دەبێتە وەزیری گەنجینەی ئەمەریكا.

ساڵی 1982 و لەسەردەمی رۆناڵد ڕێگان دا دەبێتە وەزیری دەرەوە، لەكاتێكدا لەو سەردەمانەدا كە ئەمەریكا لە ناوخۆی وڵاتەكەیدا گیرۆدەی چەندین كێشەی ناوخۆیی بوو، ئەو سەرقاڵی ڕێكخستنەوەی كاروباری وەزارەتی دەرەوە بوو، بۆیە لەناوخۆی وڵاتدا كەمترین ڕەخنەی هاتە سەر، شۆڵتز بەجۆرێك كاری دەكرد كە دەیویست لەگەڵ دۆست و دوژمنەكانی ئەمەریكا دا پەیوەندی دروست بكاتەوە.

كۆتایی جەنگی سارد:
لە نێوەی دەووەمی هەشتاكانی سەدەی ڕابوردوودا، شۆڵتز كاری بۆ ئەوە دەكرد پەیوەندییەكانی لەگەڵ –میخائیل گۆرباتشۆڤ- دروست بكات بۆ ئەوەی لەو ڕێگەیەوە جەنگی ساردی نێوان ئەو دوو وڵاتە سووك بكات، تا دواتر لە جێگەیەكدا ڕایبگرن. هەربۆیە گەشتە ئەو خەونەو هێندەی كاری جدی لەسەر كرد، كە لە نێوان 1982 تا 1989 دا هەردوولا ڕایانگەیاند كە جەنگی ساردی نێوان هەردوو وڵات كە چوار دەیە(40ساڵ)ی خایاندبوو كۆتایی هات.

یەكێك لەو كارە گرنگانەی كە شۆڵتز ئەنجامی دا دروستكردنی پەیوەندی تەلەفۆنی بوو لەنێوان رۆناڵد رێگان و میخایل گۆرباتشۆڤ و تا گەشتە ئەوەی لە ساڵی 1985 دا جۆرج بۆشی باوك بچێتە ڕوسیا و بەشداریی بكات لە ڕێوڕەسمی ناشتنی تەرمی –قوستەنتین چیرنینكۆ- ی ئەمینداری گشتی حزبی شیوعی یەكێتی سۆڤیەت.

لەدوای ئەوەش لە ڕێگەی شۆڵتزەوە چەندین دیداری كورت و درێژ لەنێوان هەردوو سەرۆكی ئەمەریكادا ڕوویداوە، هۆكارەكەشی ئەوە بووە كە میخائیل گۆرباتشۆڤ مەبەستی بووكۆتایی بەو جەنگە بهێنێت و لە هەمان كاتیشدا بە سەرۆكێكی تێگەشتوو لە دۆخی سیاسی بەناوبانگ بوو، بەجۆرێك پەیوەندییەكانی نێوان گۆرباتشۆڤ و شۆڵتز قووڵ ببویەوە كە لەلایەن وەزیری بەرگری و دەزگای هەواڵگری ئەمەریكا (CIA)یەوە گومانی خرابوویە سەر، لەگەڵ ئەوەشدا رۆناڵد رێگان بە پێچەوانەی ئەوانەوە بیری دەكردەوەو پێی وابوو كە تواناكانی شۆڵتز زۆر لەوە زیاترە كە ئەوان پێشبینی دەكەن و بەهیچ شێوەیەكیش لە دڵسۆزییەكانی نەكەوتبووە گومانەوە.

هەربۆیە لەسەرەتای ساڵی 1987 دا رێگان و گۆرباتشۆڤ واژۆیان لەسەر سنورداركردنی چەكی ئەتۆمی و موشەكەی مەودا مام ناوەند كرد، لەساڵی 1989 شدا ریگان مەدالیای ئازادی بەخشییە سۆلتز، كە بە بەرزترین مەدالیای مەدەنی دادەنرێت لە سەرئاستی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا .

شۆڵتزو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست:
لە هەشتاكانی سەدەی ڕابوردوودا چەك بەشێوەیەكی فراوان بڵاوەی دەكرد، بەڵام شۆڵتز كاری بۆ سنورداركردنی دەكرد، بەتایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئێرانیش كە تازە ڕژێمەكەی لە پاشایەتییەوە گۆڕابوو بۆكۆماری ئیسلامی بەردەوام لە گفت و گۆ بوو لەگەڵێان بۆ ئەوەی بتوانن كاریگەرییان لەسەر دروست بكەن و بیهێننەوە سەر مێزی گفتوگۆ، بەڵام ئەنجامێكی ئەو تۆی بەدەست نەهێنا، دواتر لە 2013 دا لە چاوپێكەوتنێكی رۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە كە مامەڵەكردن لەگەڵ ئێرانیەكان زۆر دژوارو ناڕەحەتە، ئەو لەو چاوپێكەوتنەدا دەڵێت: ئێرانیەكان بۆت پێدەكەنن، هانت دەدەن كارێك بكەیت بەڵام دواجار هەر خۆیان لەسەر ئەو كارە سەرت دەبڕن.

كاتێكیش كە لە لوبنان كێشەی شەری ناوخۆ هەبوو، توندوتیژییەكان زیاتریان دەكرد، ئەمەریكا لە 1983 هێزەكانی لەو ڵاتە كشاندەوە، لە دوای تەقینەوە بەناوبانگەكەی بەیروت لە هەمان ساڵدا و هەردوو بینای تایبەت بە ئەمەریكی و فەرەنسییەكانی كردبووە ئامانج و لە ئەنجامدا 241 ئەمەریكی و 58 فەرەنسی و 6 مەدەنی گیانیان لەدەستدا، 75 كەسیش برینداربوون. بزووتنەوەی جیهادی ئیسلامی بەرپرسیارێتی تەقینەوەكەی خستە ئەستۆی خۆی.

لەگەڵ یەكەم ڕاپەرینی فەلەستینیەكانیشدا شۆلتزپێشنیاری ڕێككەوتنێكی نێو دەوڵەتی كرد تا لەو ڕێگەیەوە فەلەستینیەكان ببنە خاوەنی ئۆتۆنۆمییەك بۆماوەی 3 ساڵ لە هەردوو ناوژەی كەنارەكانی رۆژئاواو غەززە.

بەڵام كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەمەریكای ناوەڕاستی پێ چارەسەر نەكراو بەوەش لەكەیەك لە كابینەی وەزارەتەكەی كەوت، هەرچەندە كاری زۆری لەسەر كردن، بەڵام پێی چارەسەر نەكرا، هەربۆیە لە كاروباری سیاسی دوور كەوتەوە و چووە بواری ئەكادیمی و لەناو زانكۆكانی ئەمەریكادا سەرقالی كاركردن بوو تا تەمەنی گەشتە 90 ساڵی ، لە یادی سەد ساڵەی تەمەنیشیدا لە واتارێكدا ڕەخنە لەو سیاسەتانە دەگرێت كە ترەمپ گرتوویەتە بەر، نوسیویەتی ئەمەریكا وەك یەككەس وایە ئەگەر متمانەی چواردەورەكەی بەدەست نەهێنێت سەركەوتوو نابێت.