كڵاوڕۆژنەیەك بۆ ناسینی كۆشكی سپی‌

گۆریان هەڵەبجەیی

لە كۆتاییەكانی سەدەی حەڤدەیەمدا ئەمریكیەكان كەوتنە كەڵكەڵەی ئەوەی كە كۆشكێكی ناوازەو شایستە دروستكەن كە نوێنەرایەتی گەورەیی  و هەژمونی وڵاتەكەیان بكات،دواجار بیرۆكەكە ڕێڕەوی گرت و لەپێشبڕكێیەكدا چەند دیزاینیك پێشنیاز كراو دواجار دیزاینی ئەندازیاری تەلارساز ( جیمس هۆبان ) پەسەند كراو دەست كرا بە ڕێكارە ئیداری و ئەندازەییەكانی . 

شوێنی پرۆژەكە پایتەختی ئەو وڵاتەیە لە لە شەقامی ( بنفسلفینا )دا ( جۆرج واشنتن ) شوێنەكەی دیاری كردوە ، لە ( 13/ ئۆكتۆبەری / 1792 ) پرۆژەكەو دیزاینەكەی  پەسەند كراو دوای ئەوەش لە ( 1/ نۆڤەمبەری  / 1800 ) كۆتایی بە پرۆژەكە هات . 

خاوەندارێتی ئەم كۆشكە ئەگەڕێتەوە بۆ حكومەتی وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا و بە كار دەهێنرێت  بۆ ئیدارەی دەوڵەت و شوێنی نیشتە جێبونی سەرۆكی وڵات و خانمی یەكەمی وڵات 

لە سەر ڕوی زەویەوە كۆشكەكە چوار نهۆمە (21،33 ) بیست و یەك مەترو سی و سێ سانتیمەتر بەرزە ، ئێستا سەرۆكی وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا تیایا نیشتەجێیە .

بەردی كۆشكەكە لە سكۆتلەلەنداوە هێنراوە ، یەكەم كەس لەم كۆشكە نیشتەجێ بوو (جۆن ئادامزی ) سەرۆكی دووەمی ئەمریكا بوو لە ساڵی (1796 ) وە ( تیودر رۆزفیڵد ) یەكەم كەس بوو ناوی ناوە كۆشكی سپی . 

ساڵی (1814 ) كۆشكەكە بە دەستی بە دەستی بەریتانیەكان سوتێنرا ، سوتانەكە بە جۆرێك بوو كە تەنها هەیكەلی كۆشكەكە مابوو ، پاشان لە ماوەی سێ ساڵدا نۆژەن كرایەوە ، لە ساڵی ( 1824 ) پایەو بنمیچە ڕەونەقدارەكانی بۆ بەشی باشور زیادكرا وە بە هەمان شێوە بۆ بەشی باكوریش زیادكرا و یەكەم نوسینگەی سپی بۆ پێكهێنرا . 

هەڵكەوتەی كۆشكەكە : 
كۆشكەكە ئەكەوێتە سەر پارچە زەوییەك كە لە حەوت هێكتار زیاترە ، (132) ژوورە ، (35 ) گەرماوی هەیە ، (412 ) دەرگا و (147) پەنجەرەیە ، (28)  ئاگردان و (8 ) بەشی پلەكانە و (3 )  ئاسانسۆری هەیە  ، هاوكات (5) چێشتخانە و گۆڕەپانێكی تێنس و هۆڵێكی شانۆیی و سینەمای خێزانی و مەلەوانگەیەكی تێدایە .

بنكەی سەرۆكایەتی ئەكەوێتە نێوان رۆژهەڵات و رۆژئاوا ، وە بەشی باكوری دانراوە بۆ پێشوازی لە میوانەكان ، نهۆمی یەكەم پێكهاتوە لە ژوری نەخشە و پەیوەندیە دبلۆماسیەكان و هۆبەی چینی(ئەم دەستەواژەیەلە لایەن -جۆن سورل-ەوە داهێنراوە كە كەمەبەست لێی ژووری بیركردنەوەو بەرنامەڕێژیی بووە، بەمانایەكی دیكە واتە بیركردنەوەی دەستكرد) ، وە لە هەمان نهۆمدا هۆڵێكی شین و هۆڵێكی سور و هۆڵێكی سەوز هەیە .

نهۆمی دوەم پێكهاتوە لە هۆڵی سەرەكی و ژوری نان خواردن و ژوری زەرد . 

لای رۆژئاوای كۆشكی سپی پێكهاتوە لە نوسینگەی سپی واتە نوسینگەی سەرۆك كۆمار و كابینە وەزاریەكەی و ژوری چالاكیەكان و هۆڵی رۆزفێڵد كە دیدارەكانی تیا ساز ئەكرێت .
لای رۆژهەڵاتی پێكهاتوە لە نوسینگەی خانمی یەكەم و كادیرەكانی ، وە لە هەمان بەش هۆڵی سینەمایی و شانۆیی لێیە . 

 
سەرسوڕهێنەرەكانی كۆشكی سپی : 
نهێنی ئەم كۆشكە زۆر كەس نایزانێت ، كۆشكێك زیاتر لە دوو سەدەیە حوكمی تێدا دەكرێت ، بڕیاری سەخت و دەرهاویشتەی زۆری لێكەوتوەتەوە.
كۆشكی سپی هەروا كۆشێكی ئاسایی نیەو چەندین بابەتی سەرسوڕهێنەری لەخۆ گرتووە :
1-   زۆربەی زۆری ئەو كەسانەی كە لە دروستكردنی ئەم كۆشكەدا كاریان كردوە بە تایبەت شوێنە هەستیارەكانی ناو كۆشك ، دوای تەواو بونی پرۆژەكە دور خراونەتەوەو خراونەتە ژێر چاودێرییەوە .  

2- ئەو كاتەی كە ئەندازیاری تەلار سازی ئیرلەندی جیمس هۆبان لە ساڵی 1792 بەشداریی پێشبڕكێكەی كرد پیی وایە كە وێنەیەك لە دیزاینەكەی لە ماڵی ( لینستر )  ی ئێرلەندی لە دبلن بوە كە ئێستا تەلاری كۆشكی ئێرلەندایە . 

3- سەرباری  شوێنە جیاجیاكانی كۆشكەكە دوو نهۆمی تر لە خوار ڕوی زەویەوەیە، بە هۆی زۆری ژورەكان و راڕە و ئاسانسۆر و شوێنە نهێنیە زۆرەكانی، هەندێ كەس هەیە پێیان وایە كە بە ئاسانی ئەتوانیت خزمەتگوزاریی و نهێنیەكان  ئاشكرا بكەیت و كارمەندەكان توڕەو نیگەران بكەیت . 

4- ژورە نهێنیەكان پێگەی تایبەت بە خۆیان هەیە بە تایبەت نوسینگەی سپی و ژوری چالاكیەكان و هۆڵی رۆژنامەگەری  ، ئەمە لە كاتێكا زۆر ژور هەیە سەرۆكە یەك لە دوای یەكەكان زیادیان كردوە كە تایبەت بوە  بە چۆنیەتی ڕاپەڕاندنی كارەكانیان . بۆ نمونە بەشی سینەما و مۆسیقا و شوێنی گوڵ و نوسینگەی دكتۆری دان و مۆزەخانەیەكی دێرین و شوێنێكی بچوكیش  بۆ مەی لەو بەشە زیاد كراوانانەن .

5- زۆر لە سەركردەكانی وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا دڵخۆش نەبون بەم كۆشكە ، رۆژنامەی ( ئەتلانتیك ) لە سەر زمانی سەرۆك ( ترومان ) بۆمان ئەگێڕێنێتەوە كە كۆشكی سسپی ناوبردوە بە (كۆشكی بەندیخانەی سپی )  یا ( بەندیخانەیەكی ڕازاوە ) ، وە سەرۆك (نیكسۆن ) دەربارەی ئەو تابلۆیانەی كە هەڵواسراون ڕای وا بوە كە سەرۆكەكان لە ژێر كاریگەری مادە كحولیەكان بون . 

6- سەرباری ئەوەی كە ( جۆرج واشنتن ) شوێنەكەی دیاری كردوە كەچی پاش ساڵێك كۆشكەكەی جێهێشتوە ، واتە ساڵێك پێش تەواو كردنی ماوەی سەرۆكایەتیەكەی . 

7- پێش ئەوەی كە سەرۆكی بیست و شەشەمینی ئەمریكا دەست بە كار بێت ناوی زۆریان لێناوە ، وەك كۆشكی سەرۆك یا كۆشكی جێبەجێكردن ، بەڵام یەكەم كەس ئەو ناوەی ئێًستای لێنا سەرۆك ( رۆزفێڵد ) بوو . 

8- باڵی رۆژئاوای كۆشكەكە كە ماوەیەكی زۆر جیگای تێڕامانی دراما تەلەفزییۆنیەكان بوە لە ناوجەرگەی گاڵتەو گەپا لە دایك بووە ، رۆزفێڵد ئەو بەشەی لە پێناو هێوربونەوەی مناڵەكانیان كردوە .

9- پاش نۆژەنكردنەوەی  كۆشكەكە لە ساڵی (1933 )   رۆزفێڵد شوێنی تایبەتی دیاری كرد بۆ خاوەن پێداویستی تایبەتەكان و دابیكردنی كورسی جوڵاوبۆیان . 

10- سەرباری ئەوەی كە خێزانی ترامپ هیچ گیانەوەرێكی ماڵییان لە كۆشكدا نیە ،  بەڵام لە رابردودا هەندێ گیانلەبەری  ماڵی تیدا هەبوە وەك تیمساح و مار . 

11-   روخساری دەرەوەی ئەم  كۆشكە ( 570 ) پێنج سەد و حەفتا گاڵۆن مادەی رەونەقداریان بەكارهێناوە لەپێناو سپی  هێشتنەوەی كۆشكەكە . 

12- بە هۆی زۆری ناوچەی گەشتیاری لە كۆشكەكەدا هەموو حەفتەیەك ( 30000 ) سی هەزار گەشتیار سەری لێ ئەدەن ، وە هەوەها ( 65000) شەست و پێنج هەزار نامەی بۆ دێت ، وە (35000) سی و پێنج هەزار پەیوەندی تەلەفۆنی تیا ئەنجام ئەدرێت ، وە (100000) سەد هەزار نامەی ئەلیكترۆنی بۆ دێت  ، ئەمە ئەژماری یەك هەفتە ئەگەر بمانەوێت ئەژماری مانگانە و ساڵانە بكەین داتاكان زۆر زۆر ئەبن ، هاوكات هەموو گەشتیاریك پێش هاتنی پێویستە ناوو ناونیشانی خۆی تۆمار بكات . 

13- كەناڵی ناشناڵ جیۆگرافیك ئاماژەی بەوە كردوە كە سەرۆك ئەتوانێت لە یەك ژووردا ( 140 ) سەدو چل كەس میوانداری بكات، ئەوەش بە هۆی شوێنی بەرفراوانی چێشتخانەكە و زۆری كارامەیی كارمەندەكانیان . 

14- پاش ئەوەی هەر سەرۆكێك هەڵدەبژێرێت و دەبێتە سەرۆكی وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا تەنها (12) دوازدە كاتژمێر لە بەر دەستیدایە بۆ گواستنەوەی شمەكە تایبەتەكانی بۆ ناو كۆشك . 

15- سەرباری ئەوەی كە زۆرێك لەو كەسانەی چیرۆكی جیاواز لە سەر بونی تارمایی ئەگێڕنەوە لە كۆشكەكەدا ، بەڵام یەك چیرۆك هەیە كە تایبەتە ، ئەو كاتەی سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا ( ونستۆن تشرشل )  میوانداری كراوە لە كۆشكەكەدا ، گوایە لە ناكاو لە سەرئاو هاتوەتە دەرەوە بە هۆی ئەوەی تارمایی سەرۆك ( ئابراهام لینكولن ) ی بینیوە لە بەر پەنجەرەكەدا . 

كاتێك بەوردی سەرنج لە پێكهاتەی كۆشكی سپی دەدەین ، رۆڵی كاریگەری سەرۆك رۆزفێڵد بەڕوونی دەبینین ، هاوكات گۆڕانكاریە یەك لە دوا یەكەكان كە لەكۆشكدا كراوە گرنگی و بەهای خۆی هەیە ، هەروەها گرنگی پێدانی گەلی ئەمریكاو حكومەتەكەی بە بواری هونەریی و ستاتیكا و سەوزكردنی كۆشكەكە و دەرەوەی كۆشكەكە بەمانای ئەوە دێت كە بەردەوام ئاگایان لێیەتی و مەبەستیانە بەرەو پێشەوە بچێت .

نەخشەی ئەندازیاریی بەشێك لە كۆشكی سپی 

سەرباری هەموو ئەمانە گرنگە ئاماژە بەم چەند خاڵێك بدەین كە لە هەلومەرجی ئێستادا جێبەجێ ئەكرێت و پێویستی هەنوكەیین  : 
1- سیستمی ئاگادار كردنەوە  : 
سەرباری شاردنەوەی هەندێ جار كاری سەركێشی لە نزیك كۆشكەكە و باخچەكەی كراوە، یا بەسەر موحاجەرەی كۆشكەكەدا و دور لە ڕێنماییەكان چونەتە حەوشەی كۆشكەكە، یەكێ لەهۆكارەكانی چاودێریكردنی كۆشك بوونی تیشكی ئاگادار كردنەوەیە كە لە ناوەندەی كۆشكەوە چاودێری ئەكرێت، بە جۆرێك شوێنی دانیشتنی سەرۆك پاسەوانەكان ناچنە ژورەوە ، بەڵكو لە دەرەوە چاوەڕوانی ئەكەن و بە هۆی ئەو سیستمەوە پەیوەندیان بە سەرۆكەوە ڕێك ئەخرێت و بانگهێشت ئەكرێن . 

نوسینگەی سپی شوێنی سەرەكی دانیشتنی سەرۆك و ڕێكارە ئیداریەكانیەتی ، ئەو شوێنە پڕە لە ئامێری ئاگاداركردنەوە  ، هەركە سەرۆك لە شوێنی خۆی هەستا ئامێری ئاگاداركردنەوە ئاگاداریی بڵاو ئەكاتەوە و پاسەوانەكان كاری تایبەتی خۆیان ئەكەن . 

باخچەی كۆشك بە شێوەیەكی زۆر باش پارێزراوە ، بەڵام لە ڕابردوو هاوڵاتی دەیتوانی بە ئازادی پیاسەی تێدابكات ، كەچی پاش چەند ڕوداوێك ئێستا باخچەكە لەژێر چاودێریی توند تۆڵدایە و پاسەوانی زۆر و مەشقپێكراوی تێدایە  ، ئەگەر بتەوێت نزیك ببیتەوە پێویستە خۆت ئامادە بكەیت بۆ لێپێچینەوەی توندوتۆڵ ، چونكە لە چواردەوری دیوارەكەو لەسەربان جگە لە كامێرا تایبەتەكان قەناص بە دەستەكان هەن و تا دەروازەی كۆشك سیسیتماتیك كراوە.

ئەو تیشكانە بە شەو ڕۆژ هەن و بە دروستی و بە كوالێتێكی باش كەسەكان دیاری ئەكات و دواجار بە هۆی سەگی پاسەوان و پۆلیسەوە ڕێكارە ئەمنیەكان ئەگیرێت.

2- كوالێتی ئاو و هەوا : 
لە پێناو هەر ئەگەرێكی نەخوازراو دوو فیلتەر دانراوە بۆ پاڵفتە كردن و دڵنیایی لەو ئاو و هەوایەی  كە لەكۆشكەكەدا بە كاردێت ، هاوكات جیهازێكی تایبەت هەیە هەر كات (ئاو)یا (هەوا)ی كۆشك كێشەیەكی هەبوو ئەوا ئەو جیهازە راستەوخۆ ئاگاداركردنەوەی خۆی ئەكات و تیمە هونەری و پزیشكیەكان لێكۆڵینەوەی لە سەر ئەكەن و چارەسەری ئەكەن، لەهەمان  كاتدا ئەڵێن ئەگەر كێشەیەك هەبوو لەئاوو و هەوای كۆشك ڕاستەوخۆ  ئاو و هەوای كۆشك بە شێوازی ئۆتۆماتیك دەوەستێت، سەرباری ئەوهەموو ڕێككارانە سەرۆك خۆی ئەو ئاوە بە كارناهێنێت و ئاوی تایبەت بە خۆی هەیە . 

3- دەرگای سیحریی : 
جاران ئەیانگوت كە لە خوارەوەی كۆشكەكە دەرگایەكی نهێنی هەیە كە رۆزفێڵد بە كاری هێناوە ، بەڵام ئەوە هەر دەنگۆیەك بوە و هیچی تر ، بەڵام راستیەكە لەوەدا بوە كە لە كاتی روداوێكی نەخوازراودا دەرگایەك لە دیوارەكانی دواوە هەبوە و بە پێپلەكانەكاندا دەچێتە خوارەوە و لە دوای كۆشكەكەوە كۆتایی دێت . 

نهۆمی ژێر زەمینی ئەم كۆشكە بە سیستمێكی توندتۆڵ بەسراوە و تیایدا نۆرینگەیەكی (ددان) لە گەڵ (هۆڵی كۆبونەوە)و (باخچەی گوڵ) و (هۆڵێكی یاری پۆڵینگ)  و (خواردنی شوكولاتە) هەیە ، لە هەندێ‌ ڕێڕەو كە ئەبەسترێتەوە بە بەشەكانی تری كۆشكەكە ..