03:18 - 30/07/2019
شكۆی مێژوو و دەسەڵاتی ڕوسیا
وشەی كرملین واتە قەڵا یا پەناگا ، ئەم وشە ئێستا بە مۆسكۆی كۆن ئەوترێ، ماڵ و كۆشكەكانی بە دیواری گەورە چواردەور دراوە كە درێژیەكەی دوو میل و نیوە وە بەرزیەكەی شەست و پێنج پێیە. .
كرملین لە چەندین كۆشك و تەلار، هۆڵ، پایە، باخچە و ڕاڕەوی سەرنج ڕاكێش پێكهاتوە كە كاتی خۆی بۆ پاشا و دارو دەستەكەی بونیات نراوە، ئەم قەڵا ئەكەوێتە گردۆڵكەی ( بۆرۆفیتسكی ) كە لای چەپی دەریای (مۆسكۆفایە ) كە دەریای ( نیغلینایا ) ی لە سەر وەستاوە و بەرزیەكەی بیست و پێنج پێیە .
كاتی خۆی پادشای ڕوسەكان (ئیڤانی سێیەم ) لە ساڵی (1440 بۆ 1505 ) تیایا ژیاوە ، وە لە ساڵی (1462 تا 1505 ) حوكمی تێدا كردوە ، هەر لە سەرەتای سەدەی پازدەوە (ئیڤان) ئەندازیارە ڕوس و ئیتالیەكانی بانگ كردوو و پێی ڕاگەیاندن كە دەیانەوێ قەڵاكە نۆژەن بكەنەوە، ئەوەش بە هۆی كۆكردنەوەو تێكەڵكردنی هونەری ڕوسی وئەندازەی تەلارسازی ئیتالیایی تیایدا، پاش ئەو هەوڵە چەندین كۆشك و كەنیسەی تازە بە دەركەوتن .
زانایان ئەڵێن یەكەم كەس كە پێی خستە سەر گردۆڵكەی بۆرۆفینسكی لە كۆتاییەكلنی هەزارەی دوەمی پێش زاین بوە ،(بوری دولغۆركی ) ی دەسەڵاتدار لە ساڵی (1156) بۆ یەكەمین جار پەناگای مۆسكۆی دانا ، پاشان لە سەردەمی ( ئیڤان كالیتا ) كرملین لە قەڵایەكی ئاسایی گۆڕا بۆ شوێنی نیشتە جێبون و قەڵمڕەوی دەسەڵاتدار و پیاوە گەورەكان و كاهینەكان .
پاش ئەوە لە بەرزترین شوێنی قەڵاكە لە ساڵی (1326 بۆ 1327 ) كەنیسەی ( كاتدرائی یان اوسبینسكی ) دانرا ، بەو پێیەی ببێتە كەنیسەیەكی سەرەكی بۆ قەڵەمڕەویەكە و هەموو پیاوە ئاینیەكان ، لە ناویاندا ( كاتدرائی ارخانجلسكی ) سەرۆكی فریشتەكانی میكائیل كە لە دواییدا ئیڤان و نەوەكانی تیادا نێژرا .
كۆشك و تەلارەكانی بە بەردی سپی بنیاتنراوە و پێكهاتوە لە (700) حەوت سەد ژور و و ئێستاشی لە گەڵ بێت جێگای سەر سوڕمانی هەموو جیهان و گەشتیارانە، بەشی هەرە سەرەكی و شاكاری جوانی ئەم كۆشك قەڵایە بریتیە لە مۆزەحانەكەی ، وە مۆنۆمێنتێكی تیایە بۆ یادگاریەكانی سوپای ڕوسیا ، وە هەروەها هۆڵێكی سەرەكی و گەورەشی هەیە ، لە گەڵ پێنج هۆڵی تر كە گوزارشتە لە گەورەیی بڕیارەكانی ئیمبراتۆر.
Georgievsky بریتیە لە تابلۆ مەڕمەڕ و نەخشەدارەكان ، كە ناوی زیاتر لە دە هەزار ئەفسەری لە سەر نەخشێنراوە ، وە هەروەها هۆڵێكی مەڕ مەڕی گوڵی و ژوری عەرشی ئیمبراتۆر كە بنمیچە نیو بازنەییەكانی سەرگیراوە بە نمونەی چەك .
(vladreevsky )هۆڵی سەرەكی كە لە شێوەی هەشت گۆشەیەو قوبەیەكی بەرزی تیایە كە ڕۆشنایی ناوەوەی پیادا ئەڕوات ، وە هۆڵی ئیمبراتۆرەكانی ڕوسیا كە شوێنێكی گرنگ و پڕ شكۆی ئەو وڵاتەیە ، پاشان لە سەردەمی سۆڤێتا هۆڵی تر بۆ فراوانكردنی كورسی هۆَڵكە بنیاتنرا .
دەكرێت بگوترێت كرملین شاكارێكی جوان و ناوازەی ڕوسەكانە، بونی ئەو هەموو هۆڵ و عەمبار و كەنیسە قەڵایە لە سەدەكانی ناوەڕاستدا، نەوەكانی ئێستا ئەبەستێتەوە بە ئەو ڕابردوە شكۆدارەیانەوە ، كە چۆن خۆیان پاراستوە لە لە هێرشی داگیركاری لە سەدەكانی ( 11 و 12)ی زاینیدا . بەڵام پاش ئەوەی كە دەسەڵات لە لایەن (سان پترسبۆرگ ) كە دەسەڵات گوازرایەوە كرملین شارەكە وەك پێویست چاوی لە سەر نەما، بەتایبەت دوای ئەوەی كەبەلشەفیەكان مۆسكۆیان كردە پایتەخت .
كرملین گەواهیدەری شارستانیەتیەكی دێرین و بە هێزی ڕوسەكانە كە تا ئێستاش مایەی شانازی نەوەكانیەتی و خاڵی بەهێز و وەچەرخانێكی گەورەی مێژوییە بە تایبەت لە بواری شوێنەوارو دەسەڵاتی سیاسیدا ، هەر ئەم گرنگیە بوو كاتدرائیەكان قوبەی ئاڵتونی و تۆپە دورهاوێژەكانیان و زەنگی ئاگاداركردنەوەیان بۆ زیاد كرد، بە تۆپە دور هاوێژەكانیان ئەوترێت ( شای تۆپە دور هاوێژەكان ) ئەم تۆپانە لە عەیاری (890 ملم ) ن ، زەنگی ئاگاداركردنەوەكەشیان بە ( شای زەنگەكان ) ناسراوە و لە ساڵێ ( 1735 ) دروستكراوە و قورساییەكەی دوو سەد تەنە .
ئەم قەڵایە هێندە كاریگەرە ئەگەر یەكێك سەردانی ڕوسیا بكات و نەچێتە ئەو شوێنە وەك ئەوە وایە كە سەردانی ڕوسیای نەكردبێت، لە سەردەمی شوعیەكاندا شوێنی سەرەكی نمایشی سەربازی بوەو بە بینینی دەیان بەڵگەو دیكۆمێنتت بەر چاو ئەكەوێت كە بوەتە شوناسی ئەو وڵاتە و سیستمی حوكومڕانی سەدەكانی ڕابردوو، تەنانەت گۆڕستانی زۆرێك لە پیاوە ناودارو خاوەن دەسەڵات و بیرمەند و زانای گەورەی لێیە ، وەك سەرۆكی شۆڕشی ڕوسەكان و یەكەم سەرۆكی سۆڤیەت ( لینین ) و ئەفسەری كەشتی ئاسمانی (گاگارین ) و ( كورتشاتوفی ) زانا و ( مەكسیم گۆركی ) نوسەر .
كاریگەری ئەم قەڵایە بە جۆرێكە ئەوانەی كە ئێستا سەردانی ئەكەن پێیان وایە كە روسیا جاران لە ئێستا بە هێز تر بوە
ئەم كۆشكە پڕە لە تابلۆی سەرنجڕاكێش و پارچەی هونەری و پەیكەری جیاجیا كە بوەتە شوناسی مێژویی ڕوسەكان ، تەنانەت هەندی َ لە گەشتیارەكان گلەیی لەوە ئەكەن كە حەفتەیەك بەش ناكات تا بتوانن بەش و شوێنەكان بە سەر كەنەوە .
كاتی خۆی ( یۆری و دولگرۆكی ) فەرمانی دروستكردنی ئەم كۆشكەی دابوو ، بیری لەوە كردبوەوە كە ئەوان دەبێت دەوڵەتێكیان هەبێت شكۆدار و خاوەن مێژوو وە خاوەن سەروەریی بێت، هەر بۆیە دەبینین لە ساڵی ( 1238 ) ئەو كاتەی مەغۆلەكان ئەو ناوچەیان گرت ، دارو بەرد و كۆشك و تەلاریان تێكدا و ویستیان لەو ڕێگایەوە هەژمونی ئەو وڵاتە لەكەدار و شكست خواردوو بكەن ، كەچی لە ساڵی (1339) بنیاتنرایەوە ، بەڵام بە شێوازە كۆنەكەی ناو گۆڕانكاریان تیادا كرد ، پاشان لە ساڵانی 1485 بۆ 1516 ) دیوارو بورجەكانیان بۆ زیاد كرد و رەونەقێكی تریان پێ بەخشی .
ئەوەتا و لە ئێستاشدا رووسەكان بۆ پاراستنی هەژمونی خۆیان و دەسەڵاتەكەیان زۆر لە مەراسیمە جیا جیاكانیان لەوێ بە ڕێوە ئەبەن ، بەخشینی مەدالیا و سیمبولی نەتەوەیی و دەستبەكاربوونی سەرۆكی هەڵبژێردرا و ئاهەنگە ناوازەكان و شانۆگەریەكان و سەمای بالێ و ئاهەنگە گرنگەكان لەوێ بە ڕێوە ئەبەن.
گەر بە وردی لەم گێڕانەوە مێژوییە بڕوانین و بیخوێنینەوە دەزانین مێژوی ئەو نەتەوە زیندوانە بە چەند هەڵدێر و ڕۆژگاری سەختدا تێپەڕیوە ، تیدەگەین عەقڵیەتی سیاسی و ئیداری ئەم نەتەوانە چەند بلیمەت و زیرەكانە بە ناو (توناو تونی) گۆڕانكاریەكاندا رۆشتوە و ئێستاش نەوەكانیان سەرسەختانە پارێزگاری لێدەكەن و بە بەشێك لە سەروەری وڵات و نەتەوەكەیانی ئەزانن ، هاوكات لە گەڵ بونی ئەو هەموو هێما سەربازی و نشێو و هەڵدێرانا گرنگی ئەوان بە بوارە فیكری و ئەدەبی هونەریەكان چۆن لە بەرچاو گیراوە و لە بەرزترین پایە و مەقامی دەوڵەتا حسابی بۆ كراوە و شوێنی تابەتیان بۆ دیاری كردوە ، لە گەل ئەوەشدا هێزوو توانیەكی هونەریەكی وایان داوەتێ كە مرۆڤایەتی توشی سەرسوڕمان و داهێنانی بێ وێنە ئەكات .