01:20 - 27/10/2020

ئەبوبەكر بەغدادی خەلیفە بوو یان خەڵەفاو؟‌

پەیسەر

ساڵێك بەسەر كوشتنی كەسێكدا تێدەپەڕێت كە بە ترسناكترین پیاوی دونیا دەهاتە ئەژمار ، لە ڕوواڵەتدا هێمن و لەسەر خۆ، لە دەربڕیندا نەرم و نیان، بەڵام لە پراكتیك و جێبەجێكردندا ئەوەی ناوی بەزەیی بوو لەنێو ڕێكخراوەكەیدا نەبوو، ئەوەی كە مرۆڤایەتی لەبەردەمیدا تووشی شۆك ببێت ئەنجامیاندا، گەرچی ڕەچەڵەكی خۆی دەبردەوە سەر ئیمام حوسەینی كوڕی عەلی بۆئەوەی لەوێوە خۆی بگەیەنێتەوە پێغەمبەری ئیسلام –د.خ- بەڵام لەبەرامبەر شیعەكاندا نەك هەر نەرمی نەنواندو بەزەیی نەبوو بەرامبەریان بەڵكو زۆرینەی قوربانیەكانی دەستی ڕێكخراوەكەی ئەو شیعانە بوون كە خۆیان بەنەوەی ئیمام حوسەین دەزانن.

ئاگری بەغدادیی
ئەبووبەكر بەغدادی لە پڕێكدا پەیدا بوو، وەك ئاگری دەم پووش گڕی لە هەناوی جیهان بەرداو سنووری دەستكردی نێوان وڵاتانی بڕی و لەسەر میمبەری یەكێك لە مزگەوتەكانی مووسڵ لەوتارێكی هەینیدا جاڕی -دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام- داعش-ی لەچواری تەمووز 2014  بە گوێی هەموواندا دا. ئەوە لە كاتێكدا لەلایەن زۆرێك لەمسوڵمانانی جیهانیشەوە بەخڵفاو دەزانرێت. بەڵام ئەو ئاگرەی ئەو بەهێواشی كردییەوە جگە لە وێرانكردنی هەموو ناوچەی سووننە نشینی عێراق، زیاتر لە هەزار پێشمەرگەی كوردستان و بە هەزاران شەڕڤانی رۆژئاواو وێرانبوونی سەدان و گوندو دەیان شارۆچكە كۆتایی هات، ئەوە جگە لەو زیانە گەورانەی كە لە سوپای عێراق و سوریاو توركیای دا، هە ربەهۆی ئەو شەڕوە توركیا سوپای بردەنێو رۆژئاوای كوردستان و بەشێك لە وڵاتانی جیهانیش پەلكێشی ناوچەكە كرانەوە.

شنگال قوربانی چەند سەرە
هەڵمەتی داعش و سوپای لەو جۆرە بۆ سەر ناوچەكانی شنگال و شێخان، یەكەمجار نەبوو، بەڵكو وەك مێژوو نووسان باسی دەكەن ئەوە چەندەهەمین جار بوو كە سوپایەك پەلاماریان بدات و وێرانیان بكات، خاكیان  تەختی زەوی بكات و نێرەكانیان بكوژێت و مێینەكان بە كۆیلە ببات. ئەوەی لە 2014 بەسەر ناوچەی ئێزدییەكان هات كارەساتێكی مرۆیی گەورەبوو،گەرچی ئەو هێزەی كە لە پاراستنی ناوچەكە بەرپرسیار بوون وەك هێزی عێراقی لە مووسڵ بە بێ وەستان و بەرگریی ناوچەكەیان چۆڵكرد، بەڵام قوربانییەكانیان لە سەدان كەس تێپەڕی و تا ئێستەش ژمارەیەكی زۆریان بێسەرو شوێنن و زۆرینەشیان كچانی گەنجن، وەك لە زاری دەربازبووەكانەوە دەبیسترێت زۆرینەیان وەك كۆیلەی جەنگ بەكاردەهێنرێن و كڕین و فرۆشتنیان پێوە دەكرێت و كاری نایاسایی و نامرۆییان لەبەرامبەر دەكرێت.

لەبارەی بەغدادییەوە
 لەبارەی بەغدادییەوە زۆر گوتراوە، بەشێك بە خەلیفەی خودا و بەشێكی دیكە بە تیرۆریست و زۆرینەی ڕەهای موسڵمانانی جیهانیش بە كەسێكی توندڕەویان لە قەڵەم دا، لەماوەیەكی كەمدا بە ئەندازەی خاكی بەریتانیا لە عێراق و سوریای بۆ خۆی دابڕیی و  فەرمانەكانی ئەو حكومەتەی تێدا جێبەجێ دەكرد كە لە مێشكی خۆی و هاوبیرەكانیدا خۆیان مەڵاس دابوو، لەماوەیەكی زۆر كەمدا، لە هەرچوار لای جیهانەوە، بە ژن و پیاوو منداڵەوە بەرەو عێراق و سوریا گلۆربوونەوە ، لەوێ زمان و كەلتوور و ڕەنگی پێست و  جیاكارییەكانی دیكە بوونیان نەبوو، ئەوەی پێكەوەی گرێدەدان ئەو بیروباوەڕە توندە بوو كە دەبوو جێبەجێ بكرێت، خۆ ئەگەر یەكێك بیویستایە گفتوگۆیەك لەبارەی چەمكێك یان سزایەكەوە بكات، دەكەوتە بەر تەوری تیژو  گولەی موجاهیدەكان و بەناوی مورتەد و مولحید و زندیقەوە هەواڵەی ئەو دنیایان دەكرد.گەرچی ئەمەریكا بڕی 10 ملیۆن (هەزار دەفتەر) دۆلاریان دیاریكرد بۆ ئەوەی سەری ئەو پیاوە میانساڵەیە بە مردوویی یان بە زیندویی ڕادەست بكەن، بەڵام لە چالاكییەكی هێزەكانی ئەمەریكادا لە نزیك وڵاتی توركیا و لە باكووری سوریادا  لە 27 تشرینی یەكەمی 2019 دا كوژرا.


بەغدادی و تەكنۆلۆژیا
بەغدادی لەترسی بەدواداگەڕان‌و دەستگیركردنی نەمۆبایل‌و نەهیچ هۆكارێكی پەیوەندیكردنی بەكارنەدەهێنا، ئەوە سەلمێنەری ئەو ڕاستییە بوو كە ئەو ئاگای لە تەكنۆلۆژیاو كاریگەرییەكانی و چۆنیەتی چاودێرییكردنی هەبووە، گەرچی هەندێك پێیان وایە ئەو كارەی لە ئوسامە بن لادنی سەركردەی پێشووی ئەلقاعیدەو ئەبومەسعەبی زەرقاوییەوە وەرگرتووە.

بەغدادی و سایكس بیكۆ
دوای ئەوەی گرووپە جیهادییە سەلەفییەكەی بۆ یەكەمین جار لەمێژووی گرووپەكاندا بەتایبەت لەعێراق‌و سوریا دەستی بەسەر ئەو رووبەرە زۆرەی خاك گرت‌و دەوڵەتێكی لەنێوان عێراق‌و سوریا داتاشی دوای ئەوەی بانگەشەی نەهێشتنی سنوورەكان‌و تێكشاندنی سایكس پیكۆی كرد بووە یەكێك لەترسناكترین كەسەكانی جیهان‌و بەهۆی ئەو خوێنە زۆرەی لەسەر دەستی ئەو رێژرا ناوبانگی كیشوەرەكانیشی بڕی و بۆ دەزگا هەواڵگرییەكانی جیهان ئەو نێچیرەیە، كە گرتنی تیرۆر لاواز دەكات. 

لەدایك بوون
ئیبراهیم عەواد ئیبراهیم لە 28ی حوزیرانی ساڵی 1971 لەشاری سامەڕای سوونە نشین و پایتەختی سوونەكانی عێراق ، كە شارێكی بچووكە لەسەر كەناری رۆژهەڵاتی رووباری دیجلە (125 كیلۆمەتر باكووری بەغدا) لەدایك بووە.

منداڵی بەغدادی پڕیەتی لەخوێندن لەشوێنە ئایینییەكانی سامەڕا، بەتایبەتی مزگەوتی گەڕەكەكەی خۆیان، هەروەها زۆریش گوێی بۆ وتارو وەعزەكانی زانایانی ئایینیی هەڵدەخست، ئەوەیشی هاوكاری ئەم ئاكارەی بووە باوكی بووە، كە پیاوێكی پەیوەست بەئایین‌و سرووتەكانی بووەو زۆر جار قورئانی بەمنداڵانی گەڕەك خوێندووەو فێری شەریعەتی ئیسلامی كردوون. 

سەربازیی عێراقی
بەغدادی، كە لەتەمەنی 18 ساڵیدا چووەتە بەغداو لەگەڕەكی تۆپچی نیشتەجێبوون، لەبنەماڵەیەكی ئاست مامناوەند گەورە بووەو بەزۆرینەی سەرقاڵی كشتوكاڵ كردنبوون، بەدرێژایی خوێندنی یەك ساڵ دەرنەچووی هەیە، بەشێك لەكەسە نزیكەكانی لەگەڵ رژێمەكەی سەدام حوسێن خزمەتیان كردووەو برایەكی لەشەڕی هەشت ساڵەی عێراق ئێراندا كوژراوە، خۆشی خزمەتی سەربازیی نەكردووەو پشكنینە پزیشكییەكان دەریانخستووە بەهۆی ئەوەیە، كە چاوی كزەو بەتەواوەتی نابینێت.

دەرچووی زانكۆكەی سەدام و زیندانەكەی ئەمەریكا
ئەو زانكۆیی سەدام حوسێن بەدیاریكراوی بۆ سەلەفییەكانی دروستكرد بۆ ئەوی بەردەوامبن لەملكەچكردنی خەڵك بۆی بەبیانووی جیاواز ئەبو بەغدادیشی پێگەیاند، بەغدادی لەسەردەمی رژێمی سەدام حوسێندا ئیمامی مزگەوتی ئەحمەدی كوڕی حەنبەل بووە لەسامەرا، بووە بەئیمام‌و وتاربێژی مزگەوتی ئەلكوبێسی لەناوچەی تۆپچی لەبەغدا، هەروەها ئیمام‌و وتاربێژی یەكێك لەمزگەوتەكانی فەللوجە لە 2003، دكتۆرای لەزانستە ئیسلامییەكان هەیەو مامۆستای زانكۆ بووە لەزانكۆی تكریت.، دوای پرۆسەی ئازادی عێراق بۆماوەیەكی زۆر لە زیندانی بووكای نزیك لە بەسرە لە زینداندا بووە لای ئەمەریكیەكان.

 كۆكردنەوەی توندڕەوەكان
لەشوباتی 2004 ئەبوبەكر بەغدادی دەستگیردەكرێت‌و بە"زیندانی مەدەنی" پۆڵێنكراوەو دوای چەند مانگێك ئازاد دەكرێت، شاهێدحاڵ‌و كەسە نزیكەكانی دەڵێن لەزیندانیشدا هەوڵی خۆدەرخستن وەكو كارێزما داوەو هەر زوو توانی رۆژانی هەینی وتار بۆ زیندانییەكان پێشكەشبكات‌و لەوێش لەكاتی پشووەكاندا یاریی تۆپی پێی كردووە، زیندانیكردنیشی بووەتە هۆكاری ناسینی دەیان توندڕەوی سوننە مەزهەب، كە دواتر بەشێكیان بوون بەسەركردەی دەوڵەتی ئیسلامی لەعێراق‌و شام‌و ئاسانكارییان بۆ بەغدادی كردووە تا ئامانجەكانی بپێكێت، بەشێك لە نەیارەكانی ئەمەریكاو تەنانەت موسڵمانە ڕەخنە گرەكانیش پێیان وایە ئەمەریكا خۆی ئاگای لەوە بووە لەنێو زینداندا چی دەگوزەرێت و چاوپۆشی لێكردوون لەبەر ئەوەی ویستوویەتی بەو ئاڕاستەیە بڕۆن كە لەبەرژەوەندیی دوور مەوادی ئەمەریكادایە.. 

هاوسەرگیریی یەكەم
بەغدادی لەساڵی 2003 ژنی یەكەمی لەبنەماڵەیەك لەشاری فەللوجەی سەر بەپارێزگای ئەنبار هێناوەو ئەوەیش دەوترێت گوایە لەئاهەنگی گواستنەوەدا بەسەماكردنی هەندێك لەئامادەبووانی ئاهەنگەكە توڕە بووەو داوای كردووە زوو رابگیرێت، بەڵام دواتر ڕوون نییە بە فەرمی چەند هاوسەرگیریی كردووەو ئایا پشكی هەبوو لەو ئافرەتانەی كە وەك دیلی جەنگ دەستگیركراون یان نە..

وشەی نهێنی 
ئەوانەی لەو گرتووخانەیەی بەغدادی تێیدا زیندانی كراوە بوون دەڵێن كەسێك بووە لەزۆرینەی پشێوییەكاندا دەستی هەبووەو دوا ساتەكانی ئازادكردنیشیدا بەئەمریكییەكانی گرتووخانەكەی گوتووە "لەنیویۆرك دەتانبینمەوە"، دوای زیاتر لە 8 ساڵ ئینجا ئەمریكییەكان دركیان بەوە كرد، كە ئەو سێ وشەیە چی واتایەكی هەیەو بەغدادی چی یاخییەكی گەورە بووە، لە هەمان كاتدا باس لەوەش دەكرێت چەند مانگێك پێش لە سەرهەڵدانی داعش ئەبووبەكری بەغدادی لەوڵاتی ئەردەن چاوی بە هەندێك لە بەرپرسانی هەواڵگریی ئەمەریكایی كەوتووەو بە بێ ئاگاداریی ئەوان كاری نەكردووە. 

كۆكردنەوەی تواناكان
لە9  نیسانی 2011 ئەبوبەكر بەغدادی پەیامێكی دەنگی بڵاوكردەوەو تێیدا رایگەیاند بەرەی نوسرە درێژكراوەی دەوڵەتی ئیسلامی عێراقەو ناوی بەرەی نوسرەو دەوڵەتی ئیسلامی عێراق لەژێر یەك ناو یەكخست بەناوی دەوڵەتی ئیسلامی لەعێراق‌و شام.

لە 29ی حوزەیرانی 2014 وتەبێژ بەناوی دەوڵەتی ئیسلامی لەعێراق‌و شام پەیامێكی دەنگی بڵاوكردەوەو رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لەعێراق‌و شام هەڵوەشاندەوەو رایگەیاند تەنیا ناوی دەوڵەتی ئیسلامییەو ئەبو بەكر بەغدادی كراوەتە خەلیفەو ئیمامی مسوڵمانان. 

تایبەتمەندییەكانی بەغدادیی
ئارەزوویەكی سەرسەختی كاتژمێری رۆلكس بووە، هەر بۆیە لەڕۆژی یەكەم دەركەوتنی ئاشكرای لەپاش كۆنترۆڵكردنی موسڵ ئەو كاتژمێرەی لەدەست بوو. 
ئاشناكانی دەڵێن بەهۆی زۆر یاریكردن‌و حەزی بۆ تۆپە رەش‌و سپییەكەی تۆپی پێ هەبووەو بە"مارادۆنا" لەناو هاوڕێكانیدا ناوی دەركردووە.
كەسێكی كەم دوو، داخراو، بێدەنگ‌و هێمن بووە، هەمیشە بەبێ هۆ قسەی نەكردووە، دەنگیشی كەم بیستراوە، تێكەڵی ئەوانی دیكە نەبووە.
بۆماوەیەكی زۆر لە زیندانی بووكای نزیك لە بەسرە لە زینداندا بووە.

مەترسییەكانی دوای بەغدادی
دوای ساڵێك لەكوشتنی بەغدادی و پەرتەوازە بوونی ڕێكخراوەكەی و هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتە ئیسلامیەكەی بەغدادی، مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا دوێنێ دوو شەممە بەو بۆنەیەوە گوتی: گەرچی كوشتنی بەغدادی گەورەترین سەركەوتن بوو بۆ ئەمەریكاو هاوپەیمانەكانی ، بەڵام هێشتا ڕێكخراوی داعش مەترسین لە سەرناوچەكەو بگرە جیهانیش. وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا لە بڵاوكراوەكەیدا نوسیویەتی: "لە کاتێکدا ئاهەنگی سەرکەوتنی ئەو دەستکەوتە گرنگە لە جەنگی دژی داعش دەگێڕین، دووپاتیدەکەینەوە کاری هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی هێشتا کۆتایی نەهاتووە".

بۆ بینینی پەیوەندییەكانی نێوان داعش و وڵاتی توركیا كلیك لێرە بكە