دەرفەتەکان، کێشەکان و ئەرکی فەزای گشتی

خێڵ و عەشیرەتە‌ كوردییه‌كان یه‌كتری قبووڵ ناكه‌ن و یه‌كێتیی و یه‌كریزیان نییه

ئه‌و‌ كه‌سانه‌یه‌ وا خۆیان به به‌رپرسی نه‌ته‌وه‌ ده‌زانن ده‌كرێت به بیانووی نایه‌كسانی ئایینیه‌وه‌ هاوونه‌ته‌وه‌كانی خۆیان بخه‌نه‌ به‌ر زبر و پیلان

فەزای رۆشنبیری و تەنانەت ئاکادێمیکی کوردی بوەتە بازارێک بۆ مەزات و نیشاندان و نواندنی کالای فەرهەنگی و سیاسی و تیۆری رۆژئاوایی

فه‌زای گه‌شتی و گوتاری سیاسی به‌ره‌و ئاراسته‌ی له‌ یه‌ك تێنگه‌یشتن و شڵه‌ژان دەبات

سەرهەڵدانی چەپ لە مێژووی ئێراندا لە رێزی کاریگەرترین رووداوەکانی مێژووی هاوچەرخی ئێرانه. سەرهەڵدانی و دامەزرانی حیزب لە ئێران، کاریگەری لە گوتاری رۆشنبێری و راکێشانی رۆشنبیران بەرەو گوتاری چەپ، دەستپێکردنی شەڕی چەکدارانەی دژ بە دەسەڵاتی ناوەندی، تیرۆرکردنی هەزاران مرۆڤ بە بیانووی دژایەتی لە گەڵ چەپ و هەروەها لە سێدارەدانی هەزاران مرۆڤ بە بیانووی چەپ بوون، بەشێکە لە دەرنجامەکانی سەرهەڵدانی بزاڤی چەپ لە وڵاتی ئێراندا.

هاوکات لەگەڵ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئێران و رۆژئاوای مۆدێرن له‌سه‌رده­می ده‌سه‌ڵاتی قاجارییه‌كان‌ (١٧٩٤- ١٩٢٥) كێشه‌ی (‌problem) ژن و رووبه‌رووبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ژن و مافه‌كانی، بووە یه‌كێك له‌ باسه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی بواری رۆشنبیری و كه‌لتووری ئێران.

شەرەفخانی بەدلیسی لە کۆتایی ساڵانی سەدەی شانزە بە نووسینی شەرەفنامە، مێژوونووسیی کوردی ده‌ستپێكرد. شەرەفنامە هەڵگری مێژوو و بەسەرهاتی بنەماڵە دەسەڵاتەدارە کوردییەکانی سەردەمی خەلافەتی عەباسی تا کۆتایی ساڵانی (159٧-١٥٩٦) واتە تا سەرەتای ده‌سه‌ڵاتی سه‌فه‌وییه‌کانە.

گوتاری زاڵی ئەستەنبووڵی ساڵانی کۆتایی سەدەی هەژدە و سەدەی نۆزدە؛ گوتاری گۆڕانخوازی، تازەگەری و نەتەوەسازی بوو. ئەم گوتارە کاریگەریی لە سەر کوردانی دانیشتووی ئەستەنبووڵی پێتەختی عوسمانی هەبوو و هەر لەم ڕووەوە یەکەم گوتاری تازەگەریی کوردیش هەر لەم شارەدا سەری هەڵدا. سەرهەڵدانی گوتاری تازەگەریی کوردی بەرهەمی دەرکەوتنی یەکەم دیاردەکانی مودێڕنیتەی ڕۆژئاوایی لە لایەکەوە و پێویستیەکانی کۆمەڵگەی کوردی لە لایەکی دیکەوە بوو.